نگاهی به کتاب «از جنس لاجورد»

خاطره‌نویسی از نقش بازاریان در تحولات انقلاب اسلامی

هلیا مجد

31 مرداد 1395

نگین انگشتری که طرح جلد کتاب را تشکیل می‌دهد، به رنگ آبی تیره است؛ نگینی از جنس لاجورد که تصویر شهید اسدالله لاجوردی بر آن نقش بسته. کتاب به همین موضوع اختصاص دارد؛ شهید لاجوردی؛ یکی از افرادی که علیه حکومت پهلوی مبارزه می‌کرد و به اتهام معاونت در شلیک به سوی حسنعلی منصور، نخست‌وزیر این حکومت، دستگیر و زندانی شد. وی پس از انقلاب نیز مسئولیت‌هایی را عهده‌دار بود. کتاب «از جنس لاجورد»^* در قالب خاطره، این شهید را معرفی می‌کند.

اتفاقات سیاسی و معرفی یک شخصیت

کتاب با این جملات آغاز می‌شود: «فروردین ماه 1314 خورشیدی بود. نزدیک به 9 سال از آغاز حکومت رضاشاه پهلوی می‌گذشت. شاه عنوان بزرگی بود، برای پسر عباسعلی آلاشتی سوادکوهی. پسری که مرگ پدر در چهل‌روزگی تولدش، نوش‌آفرین آیرامی مادر او را مجبور کرد که پس از مدتی به همراه نوزاد چند ماهه‌اش راهی تهران شود... .»

شاید در نگاه اول این‌طور به نظر برسد که این جملات به موضوع کتاب ربطی ندارد، اما پس از مطالعه صفحه نخست و در میانه صفحه بعد، چرایی این جملات کشف می‌شود: «کمی از تفکرات رضاخانی دور شویم، داشت فراموشم می‌شد فروردین 1314 بود. در گوشه‌ای از شهر تهران در خانه‌ای زیبا در محله‌ای نزدیک به بازار خبرهایی بود. خانه‌ کاشی 130 کوچه‌ وزیر نظام، محله‌ مولوی میهمان جدیدالورودی داشت... سید به شکرانه‌ سلامت نوزاد، سجده‌ شکر به‌جا آورد... او را اسدالله نامید.»

اسدالله لاجوردی، همان کسی است که موضوع کتاب «از جنس لاجورد» است. نویسنده در بخش‌های مختلف کتاب، نیم‌نگاهی به اتفاقات اجتماعی - سیاسی ایران و نیم‌نگاهی نیز به زندگی شهید اسدالله لاجوردی دارد تا در کنار معرفی این شخصیت، از اشاره به اتفاقات ایران در آن سال‌ها نیز غافل نماند.

آغاز و تداوم فعالیت‌های سیاسی

مطالب بعدی کتاب اشاره‌ای دارد به تبعید رضاشاه و ایجاد آزادیِ نسبی سیاسی که در این شرایط، برخی از خانواده‌های مذهبی، دنبال ایجاد آموزش و پرورش جدید بودند. در همین راستا نخستین مدرسه اسلامی دخترانه با عنوان مدرسه «امامیه» و نخستین مدرسه اسلامی پسرانه با نام مدرسه «جعفری» شروع به کار کردند که اسدالله لاجوردی هم در نخستین سال تحصیل در مدرسه جعفری ثبت نام شد.

نویسنده کتاب، چندان روی سال‌های کودکی او مانور نمی‌دهد و این سال‌ها را به دوران بلوغ، حضور در کلاس‌های اخلاق آیت‌الله شاهچراغی در مسجد شاهچراغی و آشنایی با صادق امانی گره می‌زند.

در صفحات بعدی به فعالیت وی در هیئت‌های موتلفه، دستگیری در تاریخ 18 بهمن 1343 به اتهام معاونت در اعدام انقلابی حسنعلی منصور، آزادی در دوم شهریور 1345 و سال‌های پس از آن که زمان فعالیت و ساماندهی تشکیلات مسلحانه‌ مخفیانه بود، پرداخته می‌شود. شهید لاجوردی در این دوره با آیت‌الله بهشتی که در خارج از کشور بود و آیت‌الله مطهری ارتباط داشت.  

راه‌اندازی مدرسه رفاه و پرداختن به فعالیت‌های سیاسی در پوشش این مدرسه، یکی دیگر از فعالیت‌هایی بود که شهید اسدالله لاجوردی به آن پرداخت. اشاره به این فعالیت در واقع تاکیدی است بر نقش بازاریان در تحولات اساسی انقلاب اسلامی: «ساخت مدرسه موضوع مهمی بود، دغدغه‌ اصلی اسدالله و دوستانش بعد از کمک مالی به افراد بی‌بضاعت، ساخت مدرسه بود. این کار سرمایه‌ زیادی نیاز داشت، فرش‌فروش‌های بازار تهران عمده‌ هزینه‌ ساخت مدرسه را متقبل شدند. زمینی در پشت مجلس شورا خریداری شد و مدرسه‌ای دخترانه تحت عنوان رفاه در آن ایجاد شد.»

کارگاه‌هایی در زندان‌ها

شهید اسدالله لاجوردی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز فعالیت‌های بسیاری انجام داد و مسئولیت‌هایی را بر عهده داشت. یکی از این مسئولیت‌ها که در کتاب «از جنس لاجورد» نیز به آن اشاره شده، ریاست سازمان زندان‌ها بود. وی در مدت ریاست خود بارها از کانون اصلاح و تربیت و سایر زندان‌ها بازدید کرد تا اوضاع آنها را بهبود بخشد.

تشکیل کارگاه‌های مختلف در زندان‌ها، یکی از برنامه‌های او در این مدت بود: «اسدالله تمام وقتش را در زندان‌ها صرف می‌کرد. برای زندانیان کارگاه‌های نجاری، خیاطی، تراشکاری و... ایجاد کرده بود. از بیرون برای کارگاه‌های زندان سفارش می‌گرفت، محصولات تولیدی زندانیان را در بازار می‌فروخت، با بعضی ارگان‌ها مانند نیروی انتظامی برای تامین لباس قرارداد بسته بود. زندانیان کار می‌کردند و درآمدشان به حساب خانواده‌هایشان واریز می‌شد.»

کتاب «از جنس لاجورد»، 18 بخش دارد که آخرین بخش نیز به ترور اسدالله لاجوردی توسط اعضای گروهک منافقین در نخستین روز شهریور سال 1377 و شهادت او اختصاص یافته است.

اهمیت بازاریان در پیروزی انقلاب

نویسنده در کتاب «از جنس لاجورد» به جای نامگذاری بخش‌های مختلف، به شماره‌گذاری آنها بسنده کرده. این کتاب نیز مشابه برخی دیگر از مجلدات مجموعه «ستارگان اصناف و بازار»، دارای مقدمه‌ای با بیانات آیت‌الله خامنه‌ای، از دیدار اعضای ستاد کنگره شهدای اصناف و بازار با ایشان است. در این بیانات از بازاریان و اصناف به عنوان یکی از اولین گروه‌هایی که به ندای امام خمینی^(ره) پاسخ دادند، نام برده و بر اهمیت نقش این گروه در پیروزی انقلاب اسلامی تاکید شده است.

بخش تصاویر هم دربردارنده برخی اسناد مرتبط و عکس‌های شهید اسدالله لاجوردی است.

کتاب «از جنس لاجورد»، در قالبی یکسان با سایر مجلدات مجموعه ستارگان اصناف و بازار تدوین شده و هدف از انتشار آن شناساندن یکی از شهدای انقلاب اسلامی از صنف بازاریان به مخاطب است.

* از جنس لاجورد: خاطراتی از زندگی شهید سیداسدالله لاجوردی، تحقیق و تالیف: مهدی خدادادی، تهران: فاتحان، 1394، به کوشش: موسسه فرهنگی هنری رسول آفتاب، 160 ص.