کشتی تاریخ بر دریای زبان

تاریخ، ضبط و ثبت و بررسی و گزارش رویدادهای گذشته بر پایه‌ی پیوستگی زمانی است و در ادب فارسی به چند معنی به‌کار رفته است: 1ـ زمان وقوع یک امر یا حادثه، نسبت به مبدأ معین (مبدأ تاریخ) 2ـ سیر تدریجی زمان و حوادث، یعنی تطور تاریخی 3ـ تدوین تاریخ یا تاریخ‌نگاری 4ـ علم تاریخ یا رشته‌ای از دانش که به پژوهش رویدادهای گذشته (تا آن‌جا که بر ملت یا قومی اثر گذاشته‌اند) بر پایه‌ی پیوستگيِ زمانی آن‌ها و با بررسيِ انتقاديِ اسناد و مدارک می‌پردازد و معمولاً درباره‌ی علل وقوع رویدادها توضیحاتی می‌دهد

روش پژوهش در تاریخ

روش تحقیق و پژوهش در علم به‌عنوان یکی از مبانی اصلی و اولیه هر دانشی به‌شمار می‌آید و علوم انسانی نیز به‌عنوان یکی از علوم تأثیرگذار در جامعه بشری، از این امر مستثنی نیست. در کشور ما به دلایلی که در این گفتار، مجال پرداختن به آن نیست، علوم انسانی از کمبود روش‌های تحقیق و پژوهش رنج می‌برد.

واپسین دستاورد دین‌پژوهی تاریخی

توصیف مکتوب احوال و اعمال انسان را به هر روش و مبتنی بر هر مکتب و رعایت هر شیوه‌ی تنظیم و تدوین، می‌توان تاریخ‌نگاری خواند که در معنای خاص بر ثبت وقایع و احوال هر قوم یا جامعه‌ی جهانی اطلاق می‌گردد. عامل متغیر در فن تاریخ‌نگاری، انگیزه‌ها و اهداف و فواید یا علل غایی تاریخ‌نگاری است که بحث از آن‌ها معنای دقیق‌ترِ تاریخ‌نگاری را روشن می‌کند تاریخ‌نگاريِ دینی، ثبتِ مکتوبِ عقاید و تجربیات دینی بشر است. این دوره‌ی زمانی، نوعاً با ابداع و اختراع کتابت، در حدود پنج هزار سال قبل (سه‌هزار سال پیش از میلاد مسیح) و در خاور نزدیک آغاز می‌گردد. اما مکتب مطالعه‌ی تاریخی دین یا به بیان امروزی تاریخ‌نگاری دینی مکتبی فکری است که در قرن نوزدهم در آلمان شکل گرفت

دفاع از تاریخ

بدون تردید دانش تاریخ در دهه­های پایانی قرن گذشته در حوزه نظری آماج انتقادات و حملات بنیادی فیلسوفان و اندیشمندان پست­مدرن بوده است. این انتقادات و حملات به اندازه­ای شدید و مبنایی بوده است که در صورت پذیرش و استمرار آن تقریباً دیگر چیزی از اعتبار و اهمیت تاریخ باقی نخواهد ماند. چرا که این فیلسوفان و اندیشمندان با قبول نظریه «تاریخ هم­چون داستان»، تمامی توان خود را برای «از اعتبار انداختن» دانش تاریخ به کار برده­اند.

تاملی در مجموعه مقالات نخستین همایش تاریخ شفاهی

همایش تاریخ شفاهی که به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در 16اسفند ماه 1385برگزار شد حاصل آن انتشار 15مقاله از سخنرانیهای همایش مزبورمی باشد که در اواخر سال 1387منتشر و در اختیار علاقمندان تاریخ شفاهی قرار گرفته است .مجموعه حاضر با مقدمه ای که دکترسعید رضایی شریف آبادی نوشته است شروع می شود. سپس خانم نیک نفس گزارشی از روند برگزاری همایش تشریح کرده است.

تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی براساس نقش مردم

جمیل موحدخویی، نویسنده کتاب "سربداران کوچه و بازار" گفت: اهل قلم وظیفه دارند با استفاده از تاریخ‌ شفاهی و با هدف تاریخ‌نگاری به وقایع مهم دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بپردازند که مهم‌ترین رکن آن بعد از رهبری و مرجعیت امام خمینی (ره)، مردم بودند

دردم نهفته بِه ز طبیبان مدّعی

در شمارة 69 مجله گنجینه اسناد، مقاله‏ای به قلم نگارنده و همکارش با عنوان «مقدمه‏ای بر استانداردهای تاریخ شفاهی» به چاپ رسید که در آن نویسندگان کوشیده بودند با هدف فراهم کردن زمینه برای یکسان‏سازی شیوه‏های انجام مصاحبه در پروژه‏های تاریخ شفاهی، با اتکاء به رويّه‏های مورد استفاده در مراکز علمی معتبر جهانی و بهره‏گیری از تجارب و مطالعات انجام شده در پروژه تاریخ شفاهی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی، راهکارهایی را به منظور تدوین استانداردهایی در این دسته از مطالعات ارائه کنند.

شفا بایدت داروی تلخ نوش (نقدی بر مقاله مقدمه ای بر استانداردهای تاریخ شفاهی)

اگرچه حوزه مطالعات تاریخ شفاهی به عنوان موضوع و رشته‌ای بااهمیت در جهان تلقی می‌شود، اما واقعیتهای موجود ایران، نشان می‌دهد پویائی، تحول و به کارگیری این شیوه در تاریخ‌نگاری ایران در مقایسه با قالبهای تحلیلی مشابه آن در جهان، هنوز ابتدائی است و در آغاز راه قرار دارد. از سوی دیگر هیچگونه تلاش واقعی برای ترجمه آثار و نوشته‌های جدید در این حوزه و سپس کاربردی کردن آنها با واقعیتهای محیط داخلی انجام نمی‌شود. میزان نوآوری در آن بسیار محدود و حوزه نظریه‌پردازی تاریخ شفاهی در محیطهای دانشگاهی هنوز راه نیافته است.دلیل اصلی این امر را، می‌توان در فضای ادراک علمی جامعه جستجو کرد. محیطی که در آن برای تولید، بهره‌گیری و بازسازی نظریات و رهیافتهای ارائه شده کم‌ترین آمادگی فراهم نشده است

در باب شکستن

مسعود بعد از اعتراف خود،‌ در کنارِ رفقایی که با آنها نارفیقی کرده بود، ایستاده و با گریه می‌گفت: «محاکمه‌ام کنید، اعدامم کنید». سراپایش همه چشم شده بود، هزاران چشم خونین که زار زار به حالِ این خودِ ویران شده می‌گریستند. این خودی که دیگر هیچ نداشت. وطن ساواک‌زده با او چه کرده بود؟ کاش چشم و گوشی نبود تا این صحنه‌ی فجیع را ببیند و بشنود. هشت سال زندانِ سیاسی کشیدن و تازه این همه خفت و خواری. وادادگی عیان زیاد به درد ساواک نمی‌خورد. این سازمان جهنمیِ استبداد وادادگی پنهان می‌خواست تا حداکثر سود را هم ببرد. و مسعود به وادادگی پنهان تن داده بود. و نقش‌اش را هم به خواست ساواک خوب بازی کرده بود.

دوست یا دشمن؟!

انتشار جلد ششم یادداشت‌های عَلَم و مطالب تازه‌ای که در آن یافتم، مرا به آن داشت که یک‌بار دیگر دست به قلم ببرم و مطالب تازه و ناگفته‌ای را درباره این چهره مرموز و تأثیرگذار رژیم گذشته عنوان کنم. نویسنده این سطور قبلاً در کتاب‌های بازیگران عصر پهلوی و چهره‌ها و یادها و چهره واقعی عَلَم زوایای زندگی این شخصیت بحث‌انگیز دوران سلطنت پهلویها را شکافته و نکات مندرج در یادداشت‌های او را نیز به نقد کشیده‌ام. لیکن پس از انتشار کتاب اخیر (چهره واقعی علم) که گله و اعتراض بعضی از نزدیکان و بستگان علم را در داخل و خارج کشور به دنبال داشت، اطلاعات تازه‌ای دربارة او به دست آوردم که در نظر داشتم در مقدمه‌ای بر چاپ دوم کتاب عنوان کنم