در نشست معرفی «نظام‌نامه حرب» مطرح شد

خاطرات، قیمت تمام‌شده جنگ را نشان می‌دهند

فرشته صداقت حسن‌زاده

23 اسفند 1395

عصر پنج‌شنبه 19 اسفند 1395، کتابخانه تخصصی ادبیات در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی میزبان مرتضی سرهنگی، مؤسس دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری بود. معرفی و گفت‌و‌گو پیرامون تازه‌ترین اثر او به نام «نظام‌نامه حرب»[1] بهانه‌ای شد تا اولین نشست از سلسله ‌نشست‌های شمس آغاز به کار کند.

انبوه کاغذهای سفید، من را به وحشت می‌اندازد

سید علیرضا مهرداد، نویسنده دفاع مقدس و مجری این برنامه، در آغاز این مراسم با ذکر اینکه تقریباً پشت صحنه همه آثار با فخامت انتشارات سوره مهر مانند «دا»، «پایی که جا ماند» و «نورالدین پسر ایران» آقای سرهنگی ایستاده، به بیان جمله‌ای از سرهنگی پرداخت و اظهار داشت: ایشان جمله‌ای تاریخی دارد که می‌گوید: «انبوه کاغذهای سفید، مرا به وحشت می‌اندازد»، من فکر می‌کنم هر نویسنده‌ای باید این جمله از نهادش بلند شود؛ چرا که به راستی در هر حوزه‌ای ناگفته‌ها و انبوه کارهای بر زمین مانده انسان را به وحشت می‌اندازد. برای همین دغدغه‌مندی هم او در یک گزینش هنرمندانه، می‌رود سراغ یک اثر تاریخی با قدمت حدود 100 سال و آن را برجسته می‌کند.

سندی بر روحیه تدافعی ایرانیان

مرتضی سرهنگی در این نشست درباره تازه‌ترین اثر خود و چگونگی نگارش آن توضیح داد: سال 74  یا 75 سفری به بوشهر داشتم و در آنجا با کتابی به نام «لوایح و سوانح» آشنا شدم که اعلامیه‌ها، سخنرانی‌ها و نامه‌های یک روحانی و مجتهد طراز اول به نام آیت‌الله سید عبدالله بلادی بوشهری در آن تنها با تیراژ 500 نسخه چاپ شده بود، یعنی اصلاً از بوشهر بیرون نیامده بود. این کتاب پنج شش صفحه‌ به آداب جنگ اختصاص یافته که در 110 بند تنظیم شده است. آیت‌الله بلادی بوشهری در مقدمه آن آورده که مبارزان جنوب در تنگستان (در جنگ جهانی اول) برای جنگ با اشغالگران انگلیس به من پیغام دادند که ما جنگ کردن بلد نیستیم. من هم بلافاصله نشستم به نیت حضرت امیر^(ع) نظام‌نامه حرب را در 110 بند نوشتم و برای آنان فرستادم.

مؤسس دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری ادامه داد: چیزی که در ابتدا توجه من را جلب کرد، بندهای 22 و 23 این نظام‌نامه درباره گزارش‌نویسی از جنگ و عکاسی از میدان نبرد بود. آیت‌الله بوشهری 100 سال پیش، فرمان می‌دهد که از میدان نبرد عکاسی شود. 100 سال پیش چند دوربین عکاسی در ایران بود؟ چند تا در بوشهر بود؟ چندتا در تنگستان بود؟ گویا ایشان این نظام‌نامه را برای همیشه نوشته و جالب است که تمام بندها، دفاعی است و بر حفظ حدود ایران تأکید فراوان دارد. شاید یکی از دلایلی که ملت ایران بقای چند هزار ساله داشته همین روحیه دفاعی است.

وی افزود: چند سال پیش در دانشگاهی، درباره کتاب «لوایح و سوانح» صحبت می‌کردم. در پایان مراسم تعدادی از اساتید و دانشجویان از من پرسیدند این متن کجاست؟ من نمی‌توانستم آنان را به کتابی حواله دهم که تیراژش 500 نسخه است و پیدا نمی‌شود، این بود که تصمیم گرفتم آن را از انزوا خارج کنم. من کار خاصی روی این کتاب انجام ندادم، بلکه تنها متن نظام‌نامه را از «لوایح و سوانح» درآوردم.

در تاریخ تشیع، فنون جنگی برگرفته از روایات است

در ادامه این نشست، علی براتی گجوان، نویسنده و منتقد ادبی که با عنوان کارشناس در این مراسم حضور داشت، با اشاره به اجرا یا عدم اجرای برخی از بندهای «نظام‌نامه حرب» در فنون جنگی هشت سال دفاع مقدس، اظهار داشت: قطعاً در آن زمان کتاب «لوایح و سوانح» در دسترس نبوده و فنون جنگیِ تا اندازه‌ای مشترک که در تاریخ تشیع و از جمله در دفاع مقدس دیده می‌شود به دلیل استناد به منابع مشترک، یعنی احادیث و روایات است.

وی افزود: این نظام‌نامه، دارای لحنی دستوری است و نه ارشادی و این نشان از جایگاه قوی آیت‌الله بلادی بوشهری و همچنین استناد محکم این اوامر به روایات دارد و طوری بیان شده که گویی می‌خواهد بگوید جای هیچ تعللی نیست و باید اجرایی شود.

«ای کاش»ِ زندگی مرتضی سرهنگی

همچنین سید علیرضا مهرداد، در این جلسه به اهمیت مشروعیت‌بخشی به دفاع مقدس اشاره کرد و اظهار داشت: این امر با حضور بزرگانی چون آیت‌الله میرزا جوادآقا تهرانی، شهید مدنی، آیت‌الله مشکینی و... که لباس رزم می‌پوشیدند و رمز عملیات را می‌گفتند به زیبایی در دفاع مقدس صورت گرفت و برخی نمونه‌های آن در بندهایی از نظام‌نامه حرب نیز دیده می‌شود که اشاره دارد بعضی کارها باید با حضور روحانی انجام شود. وی با اشاره به اینکه در بندهای 22 و 23 نظام‌نامه به لزوم گزارش‌نویسی و تهیه عکس از صحنه نبرد تأکید شده، میزان اجرایی شدن آن در دفاع مقدس را مورد سؤال قرار داد که سرهنگی پاسخ داد: گزارش‌نویسی و خاطره‌نویسی از میانه جنگ یعنی حدود سال 64 پا گرفت، اما عکاسی از همان روز اول بود. عکس در زمان جنگ جنبه اطلاع‌رسانی دارد و پس از جنگ تبدیل  به سند می‌شود.

نویسنده کتاب «اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی» افزود: شاید من در زندگی‌ام هیچ وقت «ای کاش» نگفته باشم و همیشه آنچه از دستم برآمده انجام دادم. اما درباره اُسرای عراقی می‌گویم: «ای کاش». افسران عراقی در ایران 65 کتاب نوشتند و رفتند. ای کاش این می‌شد 650 تا. یکی از ای کاش‌های من اینجا بود. حضرت امام می‌گفتند اینان مهمانان ما هستند. ما کمیسیون اداره اسرای عراقی داشتیم که قانون برای نگهداری از اسیران تصویب می‌کرد. آنچه ما وضع کردیم از کنوانسیون ژنو انسانی‌تر و پیشرفته‌تر است و بندهای بیشتری هم دارد. ما این مصوبات را چاپ و به انگلیسی و عربی ترجمه می‌کنیم. یکی کتاب فرار اسرای عراقی از اردوگاه‌های ایران است، یکی مصوبات و دیگری اُسرای سرشناس. تعدادی اسیر سرشناس اینجا بودند که هیچ‌کس نمی‌داند. مثلاً اسماعیل حمادی، برادر سعدون حمادی ایجا اسیر بود. ناهارِ اُسرا همانی بود که سرباز و افسر نگهبان ما می‌خورد. ناهارشان بهتر از ناهار روزنامه ما بود. من آن موقع خبرنگار بودم، در روزنامه‌مان ناهار نمی‌خوردم، می‌رفتم پیش عراقی‌ها (می‌خندد). نمی‌خواهم بگویم در اینجا به عراقی‌ها خوش گذشت، اسارت به هرشکلش سخت است، اما ما سخت‌ترش نکردیم.

سرهنگی در خصوص گزارش‌نویسی در دفاع مقدس اضافه کرد: حسن باقری فرمانده‌ای است که 17هزار صفحه یادداشت از خودش گذاشته که الان براساس آن، فکر می‌کنم فعلاً 8 جلد کتاب در گونه‌های مختلف منتشر شده است.

نظام رسانه‌ای، در دستور زبان عصر جنگ باقی مانده

مؤسس دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری در پاسخ به این سؤال که حوزه هنری چه شیوه‌ای به کار می‌گیرد که برخلاف اغلب آثاری که درباره دفاع مقدس و شهدا تهیه می‌شود، شهید در آثار منتشر شده از سوی حوزه هنری برای مخاطب در دسترس است و قابلیت الگوبرداری دارد، اظهار داشت: جنگ دو دستور زبان دارد. یکی دستور زبان عصر جنگ است که تبلیغی، حماسی و شورانگیز است و باید مردم را برای مقابله با سختی‌ها و ناملایمات به هیجان بیاورد تا مردم بتوانند مقاومت کنند؛ این در همه جای دنیا به همین صورت است و درست است. اما دستور زبان عصر بعد از جنگ، تعقلی است. فرق زیادی میان تبلیغ و تعقل است. الان نظام رسانه‌ای ما دارد با همان دستور زبان عصر جنگ صحبت می‌کند، درصورتی که ادبیات ما فرق کرده است.

سرهنگی، جنگ را محل اتفاقات نادر دانست و به اهمیت خاطره‌نویسی جنگ پرداخت. وی با بیان اینکه خاطرات جنگ، قیمت تمام شده جنگ را به ما نشان می‌دهند، گفت: صدام، خلبان لشکری را که پنج روز زودتر از شروع رسمی جنگ بر اثر سانحه در خاک عراق افتاده بود، نگه داشت. او می‌‌گفت چند روزی من را در یکی از خانه‌های اطلاعات با امکانات عالی نگه داشتند که روزی مسئولم به من گفت صدام گفته یک دقیقه بیا در تلویزیون عراق صحبت کن و بگو ما بودیم که به خاک عراق حمله کردیم و ما متجاوز هستیم. این را بگو تا هرجای دنیا هرچه بخواهی به تو بدهیم. به او گفتم چرا می‌‌خواهی از من یک خائن برای کشورم بسازی؟ من این کار را نمی‌کنم.

این یک دقیقه شد 18 سال سلول انفرادی برای خلبان لشکری. خاطرات، قیمت تمام شده جنگ را برای ما نشان می‌دهند. به دلیل همین دستور زبان تبلیغی که نظام رسانه‌ای ما دارد، قیمت برای ما درنیامده که آقای رئیس بانکی که می‌گوید اگر حقوق 300 میلیونی من را قطع کنید من به بانک جهانی شکایت می‌کنم، هیچ کس نمی‌گوید چرا؟ خلبان لشکری به‌خاطر یک دقیقه، 18 سال از عمرش رفت. این قیمت درنیامده که ما با کشورمان و مواهب‌مان بدرفتاری می‌کنیم. حتی این‌قدر مقید نمی‌شویم که چراغ اضافه بالای سرمان را خاموش کنیم. اگر این قیمت دربیاید می‌فهمیم با کشورمان چگونه برخورد کنیم و خاطرات دارد این را درمی‌آورد.

ورود بانوان به ادبیات دفاع مقدس، رُخ این ادبیات را عوض کرد

وی دوره‌ کنونی را طلایی‌ترین دوره ادبیات دفاع مقدس دانست و تصریح کرد: اکنون سربازان ما زنده‌ و آماده گفتن هستند، نویسندگان‌مان وارد کار شدند و خانم‌ها نیز وارد ادبیات جنگ شدند که از پایه دارند رُخ کار را عوض می‌کنند. دفاع مقدس الان در خانه‌ها و در زندگی است.

سرهنگی از انتشار کتاب خاطرات همسر خلبان لشکری، به قلم گلستان جعفریان توسط انتشارات سوره مهر خبر داد و گفت: خاطرات این زن به نام «روزهای بی‌آینه» همین روزها منتشر می‌شود. این کتاب یک زندگی کامل است که صدای گلوله را در آن نمی‌شنوید، ولی یک کار کاملاً جنگی است.

اولین جلسه از سلسله نشست‌های شمس که با معرفی کتاب «نظام‌نامه حرب»ِ مرتضی سرهنگی و توسط سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی برگزار شد، پس از این به صورت ماهانه و با حضور نویسندگان بزرگ ادامه خواهد داشت تا در محفلی صمیمی و علمی، امکان ارتباط نزدیک نویسندگان و مخاطبان در یکی از بزرگ‌ترین و غنی‌ترین کتابخانه‌های منطقه  فراهم شود.

این سازمان دارای 7 هزار و 239 عنوان منبع مطالعاتی در موضوع جنگ ایران و عراق است که 1205 عنوان خاطرات، 930 عنوان داستان، 3 هزار و 498 عنوان درباره شهیدان، 124 عنوان درباره علل جنگ، 63 عنوان نمایشنامه، 44 عنوان درباره خرمشهر، 39 عنوان عکس‌ها، 17 عنوان درباره خسارت‌ها و خرابی‌ها و 12 عنوان را درباره تبلیغات شامل می‌شوند. همچنین مجموعه‌ای از گزارش‌های جانبازان، سخنرانی‌ها، شعرها، وصیت‌نامه‌ها، جنبه‌های اقتصادی و مذهبی، سرگذشت‌نامه‌ها و... دیگر موضوعات این منابع را شامل می‌شوند.