گزارش روز دوم دومین همایش تاریخ شفاهی در سازمان اسناد

نشست چهارم روز دوم همایش تاریخ شفاهی از 9 صبح آغاز شد و در 4 پنل برگزار می گردد. ابتدای برنامه با سرود ملی و تلاوت قرآن آغاز شد و در ادامه، مبحث پایانی روز گذشته با عنوان " کارکرد تاریخ شفاهی" نام داشت و اعضای هیآت علمی آن  کمری و مرتضی نورایی بودند. لازم به ذکر است در برنامه این نشست اندکی تغییر به وجود آمد. 

 غلامرضا آذری خاکستر  اولین سخنرانی بود که مقاله خود را تحت عنوان " تاریخ شفاهی در خدمت جنگ" (مروری بر تاریخ شفاهی بازسازی هویزه) ارائه داد. خلاصه ای از این مقاله را بخوانید:

 مسئله بازسازی مناطق جنگ زده از جمله موضوعات قابل توجه در تاریخ شفاهی می‌باشد. به واسطة عملکرد ارگان‌های مسئول این موضوع می‌تواند از جهاتی مورد توجه پژوهشگران حوزة تاریخ شفاهی باشد. شهر هویزه در استان خوزستان یکی از مناطقی است که در اشغال عراق بوده است. بعد از آزادسازی هویزه با توجه به تأکید حضرت امام خمینی (ره) راجع به امر نوسازی مناطق جنگ زده بنابراین تولیت معظم آستان قدس رضوی دستور بازسازی هویزه را به معاونت فنی آستان قدس رضوی داده و در این راستا فعالیت بازسازی هویزه از سال 1361 تا سال 1364 طول کشیده است.

اگر مروری به تحولات آستان قدس رضوی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی داشته باشیم، یکی از مهم‌ترین اقدامات آستان قدس رضوی طرح بازسازی هویزه می‌باشد. در شرایطی که کشورمان در گیرودار جنگ تحمیلی بود، آستان قدس رضوی به بازسازی هویزه همت کرد. خاطرات بازسازی هویزه اشاره به نسلی دارد که در گیرو دار جنگ به فکر آبادی وطن هستند جهادگرانی که بدون هیچ چشم‌داشتی در گرما و سرمای طاقت فرسای هویزه در زیر گلوله‌ها  و در برابر سختی‌های کار جاودانه کار کردند و با افتخار هویزه آباد کردند. هویزه که تقریبا ۱۰۰ً درصد ویران شده بود مجدداً توسط دستان پرتوان کارگران انقلابی قد علم کرد و سرافراز پایدار ماند.

پس از ارائه این مقاله دکتر نورایی پیشنهاد کرد:" می بایست کار جدی در زمینه تاریخ شفاهی انجام دهیم"؛ همچنین علیرضا کمری، محقق جنگ اعلام کرد:"اولین کشوری که از شروع جنگ، بارسازی را آغاز کرد، ایران بود. وی ادامه داد:"به طور کلی بازسازی مناطق جنگی و نه فقط هویزه، موضوع قابل تأملی به شمار می رود.

در ادمه از مهدی ابوالحسنی دعوت شد تا گزارشی  از شرکت خود در همایش بین المللی تاریخ شفاهی که در کشور چک و شهر پراگ توسط انجمن المللی تاریخ شفاهی  برگزار شد ارائه نماید؛ وی نکات بارز همایش پراگ را هولوکاست، سیاست و اقتصاد و بلوک شرق پس از فروپاشی  شوروی دانست. ابوالحسنی همچنین از کمک و نقش مؤثر دانشگاه اصفهان و سایت تاریخ شفاهی در اعزام  وی به این اجلاس علمی تقدیر و تشکر نمود. جزئیات این همایش در سایت تاریخ شفاهی به صورت مشروح وجود دارد.

 گفتنی است مرتضی دهقان نژاد در مراسم حضور نداشت و سخنران نهایی این پنل، عمادالدین فیاضی بود؛ خلاصه ای از سخنان فیاضی اینگونه بود:

روایاتی  از یک فرماندة جنگ (سرلشکر شهیدحسن باقری)

دکتر عمادالدین فیاضی[۱]

خاطرات شفاهی و نوشتاری  یادآور وقایع و حوادثی است که در حافظه تاریخ پایدار مانده است. حوادث مهم ، هر چند که زمان بسیار از آن بگذرد، هیچگاه فراموش نخواهد شد. این رویدادها، نمایانگر زندگی گذشته و تجربیات گرانقدر آن، چراغ راه مردان و زنانی است که در مسیر پرنشیب و فراز زمان گام برمی دارند.

زمانی که جنگ به پایان می رسد و سال‌ها از آن تاریخ می‌گذرد، مدارکی که از جنگ به جا می‌ماند می‌تواند ما را به لایه های پنهان جنگ رهنمون کند. در میان انبوه اسناد و مدارک به جامانده از جنگ آنچه که شاید بیش از هر چیزی لحظات و دقایق بزرگ و سرنوشت ساز جنگ را برای ما روشن می‌سازد گفتارها و خاطرات راویان جنگ دیدگان است

جنگ هشت ساله ما با عراق را می توان یکی از مهمترین نبردهای قرن بیستم برشمرد . این جنگ خود سلسله جنبان عوامل مهم دگرگونی عمیق در مسائل فکری و فرهنگی کشور بوده است و برای روشن شدن دقایق آن گفتارهای شفاهی و خاطرات آنان از جنگ   می تواند  نقش بسیار حائز اهمیتی داشته باشد. از میان انبوه دیدها وشنیده های مردان جنگی دوران دفاع مقدس باقی مانده است بدون تردید گفتارهای شفاهی ونوشته های فرماندهان و طراحان این جنگ از اهمیت دو چندان برخوردار است. چرا که با مرور آنها  نه تنها می توان تصویر واضح تر و جامع تری از جنگ ارائه داد بلکه لحظات و دقایق بزرگ و سرنوشت ساز و نقاط بزرگ برگشت را عمیقاً پیگیری و جستجو نمود . همچنین به گفته هاست که بسیاری  از مواردی که به علت آشوب جنگ ناشناخته مانده بود پی برد و دورنمای لحظه به لحظه جنگ را با تمرکز در ترتیب حوادث و جو کلی جنگ نشان داد. و بدین گونه نسل فعلی و آینده که کمتر از چند و چون جنگ اطلاع دارد و بتواند با تکیه بر این گونه گفته ها  با نگاهی عمیق و گسترده به لایه‌های ناشناخته و زیرین حقایق این جنگ و در نهایت هویت خاص این نبرد بزرگ پی ببرند.

از میان انبوه بحث ها و خاطراتی که از  تاریخ شفاهی دفاع مقدس به جا مانده از دوران جنگ هشت ساله می توان درباره گفته‌ها و خاطرات شهید حسن باقری و ویژگی‌های  فوق‌العاده و بی نظیری آن سخن گفت، اساس این مقاله نیز در همین راستا بنا شده است.

سپس دکتر نورایی در ادامه این بحث،اشاره کرد:"پدیده ای که قابل اثبات نباشد، صرفا خاطره به شمار می رود و در حیطه تاریخ شفاهی قرار نمی گیرد؛ وی افزود، اگر بخواهیم مصاحبه ای در عین خاطره، به تاریخ شفاهی تبدیل شود، می بایست اسناد مربوط بدان در دست باشد." همچنین علیرضا کمری درباره شهید باقری و سایت او صحبت کرد و گفت:"سردار فتح اله جعفری تحقیقات زیادی درباره این شهید انجام داده و نتایج را در سایتی به نام ایشان جای داده است. کمری درابه ماهیت خاطره نیز صحبت کرد واز تاریخ شفاهی اصطلاحا به عنوان تاریخ درگوشی یاد کرد.

درپایان این بخش، مهمانان استراحتی کوتاه داشتند و از آنها پذیرایی شد.