حقوق مادی و معنوی آثار تاریخ شفاهی-1

«سوره مهر» به رعایت حقوق برابر طرفین، تمرکز می‌کند

گفت‌وگو و تنظیم: مریم اسدی جعفری

26 مهر 1402

گونه تاریخ شفاهی در دو دهه گذشته، جزو پرطرفدارترین آثار در ایران قرار گرفته و همچنان وقتی کتابی بر اساس تاریخ شفاهی نوشته و منتشر شود، به احتمال زیاد، در جدول پرفروش‌های ناشر خود قرار خواهد گرفت. در مواردی پیش آمده که نویسنده و ناشر، پس از دیده شدنِ یک کتاب در بازار نشر، بر سر حقوق مادی و معنوی کتاب به چالش برخورده‌اند. سایت تاریخ شفاهی در پی یافتنِ پاسخِ این سؤال است که حقوق مادی و معنوی نویسنده، راوی و ناشر آثار تاریخ شفاهی، به چه نحو در بهترین حال ممکن، رعایت خواهد شد؟ پس از طرح مسأله حق مالکیت مادی و مالکیت معنوی آثار تاریخ شفاهی و یادداشت میراثی بدون نظام حقوقی، در آغاز این راه، انتشارات سوره مهر، یکی از پیشتازانِ نشر آثار تاریخ شفاهی را انتخاب کردیم و خط مشی این ناشر را جویا شدیم:

■

اهمیتِ جایگاهِ نویسنده در نگاهِ ناشر

حمیدرضا پاشانجاتی، مدیر مالی و اداری انتشارات سوره مهر در زمینه رویکرد این ناشر در حوزه حقوق مادی و معنوی کتاب‌های تاریخ شفاهی اظهار داشت: «سابق بر این، وقتی اثری در حوزه تاریخ شفاهی در سوره مهر منتشر می‌شد، تدوین‌گر یا نویسنده کتاب، مبلغی در آغاز کار تحت عنوان حق پژوهش یا حق‌الزحمه نگارش دریافت می‌کرد. این اتفاق همانند قرارداد یا تفاهم‌نامه خرید مالکیت اثر از نویسنده بود. یعنی نویسنده بابت تجدید چاپ‌های بعدی حق‌الزحمه‌ای دریافت نمی‎‌کرد و بیشتر برای طرف دوم(راوی)، نفع مالی داشت، ولی حدود یک دهه است که سوره مهر، رویکرد خود را تغییر داده و این حق‌الزحمه، بین راوی و نویسنده به صورت مساوی تقسیم می‌شود، مگر در موارد استثنا که نویسنده یا راوی، از سهم خود چشم‌پوشی کنند و آن را به طرف دیگر واگذار کنند. در رویکرد جدید سوره مهر، تا جایی که امکان داشته باشد، حقوق طرفین به طور برابر رعایت می‌شود.»

وی درباره علت تغییر رویکرد سوره مهر این‌گونه توضیح داد: «این تغییر رویکرد، ناشی از رعایت نشدن حقوق طرفین در قراردادهای گذشته و نارضایتی برخی نویسندگان بود که آن را برطرف کردیم. با بررسی قراردادهای چندین ناشر دولتی و خصوصی که با آن‌ها همکاری داشتیم، به فهم مشترکی در انعقاد قرارداد با صاحبان آثار رسیدیم که منجر به رضایت طرفین شد. گاهی یک ناشر، برای جذب نویسندگان مطرح، قراردادهایی تنظیم می‌کند که در ظاهر، برای نویسنده خوشایندتر است اما چالش بزرگ از همین‌جا آغاز می‌شود. دوستان نویسنده‌ای بودند که به همین خاطر، کتابشان را از این ناشر گرفتند و به ناشر دیگری سپردند، اما چون کتابشان دیده نشد، مجدداً درخواست انتشار در سوره مهر را ارائه کردند.»

پاشانجاتی در ادامه، با تأکید بر اهمیت حمایت تبلیغی – ترویجی کتاب توسط ناشر و نویسنده گفت: «اگر این کار صورت نگیرد، کتاب در سیل خبری روزمره، گم می‌شود و بعد از یک دوره، از چرخه بازار خارج می‌شود. پس صِرف اینکه یک کتاب نوشته و منتشر شود و بگوییم وظیفه خودمان را انجام داده‌ایم، کافی نیست. در دنیای امروز، بعد از تولید محصول باید به عرضه محصول پرداخت و بخش دوم عملیات کتاب بعد از چاپ و در ترویج و معرفی محصول اتفاق خواهد افتاد. این مهم هم با مشارکت ناشر و نویسنده باید پیش برود. باید در این زمینه، فعالیت بیشتری انجام گیرد.»

مدیر مالی و اداری انتشارات سوره مهر، تنظیم قرارداد عادلانه را یکی از راهکارهای کاهش نارضایتی بین راوی، نویسنده و ناشر خواند و گفت: «بین سال‌های 96-1395 قراردادهای نزدیک به 2هزار عنوان کتاب در حوزه تاریخ شفاهی که در دهه‌های اخیر چاپ شده بودند، احصا شد تا چنانچه، تصمیم به تجدید چاپ آن‌ها گرفتیم، رضایت طرفین جلب شده و این چالش‌ها ایجاد نشود. جنبه مادی قرارداد، نکته بسیار مهم است و صِرف اینکه یک ناشر درصد بیشتری به نویسنده بدهد، شاید در وهلۀ نخست، برای نویسنده باعث دلخوشی باشد، اما تأثیرات منفی بر اثرِ تولیدشده می‌گذارد، چون ناشر مجبور می‌شود، قیمت پشت جلد کتاب را بالا ببرد و به همین دلیل، اثر به تدریج از چرخه تولید و نشر خارج می‌شود. با توجه به تمام این نکات، سوره مهر، این مهم را رعایت کرده و در صددِ تعیین یک درصد عادلانه بین نویسنده و ناشر برآمده است.»