کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی -3

نمایه

محیا حافظی

17 آبان 1402

سایت تاریخ شفاهی برای فهم بیشتر درخصوص چگونگی بالا بردن کیفیت تولید کتاب با موضوع تاریخ شفاهی یا خاطرات، با برخی صاحبنظران و دست‌اندرکاران گفتگوهای کوتاهی انجام داده‌ است که ماحصل آن به صورت یادداشت‌های کوتاه و در چند قسمت تقدیم خوانندگان خواهد شد.

■

نمایه

یکی از ملزوماتی که در کتاب‌های تاریخ شفاهی باید به آن توجه ویژه‌ای کرد نمایه است. نمایه عبارت‌است از خرد کردن محتوای کتاب بر اساس گونه. یعنی محتوای کتاب بر اساس دسته‌بندی‌های مختلف خرد شده و دوباره در انتهای کتاب آورده شود.

زمانی که یک پژوهشگر در کتاب‌ها به دنبال موضوع خاصی می‌گردد، امکان خواندن همه آن کتاب‌ها از صفر تا صد را نخواهد داشت؛ چرا که هم تعداد منابع زیاد هستند و هم میزان تولید علم سریع و فراوان است؛ بنابراین نه امکان خواندن همه کتاب‌ها وجود دارد و نه این کار منطقی است. در اینجا پژوهشگر برای یافتن موضوع مورد نظر خود به نمایه کتاب‌ها مراجعه می‌کند.

موضوع و متن کتاب، نوع و تعداد دسته‌بندی نمایه‌ها را مشخص می‌کند. هرچقدر دسته‌بندی‌هایی که برای نمایه در نظر گرفته می‌شود متنوع‌تر باشد، کار پژوهشگر نیز برای یافتن موضوع مورد نظرش آسان‌تر خواهد بود. بعضی از این دسته‌بندی‌ها در همه کتاب‌ها مشترک هستند مثل: فهرست افراد و فهرست جای‌ها. اما بر اساس موضوع کتاب می‌توان دسته‌بندی‌های دیگری هم اضافه کرد.

مثلاً اگر موضوع کتاب در مورد تاریخ شفاهی دفاع مقدس باشد، نمایه‌هایی چون فهرست عملیات‌ها، جنگ‌افزارها، شهیدان، اسیران و... می‌تواند به فهرست نمایه‌ها اضافه شود. اگر موضوع کتاب درباره تاریخ شفاهی انقلاب باشد، فهرست دیگری شامل نام شهیدان، نام سرکوبگران، نام زندان‌ها، مکان‌های مهم، راه‌پیمایی‌ها و... به نمایه‌ها اضافه خواهد شد. یا اگر در کتاب در مورد دانشگاه‌های مختلف صحبت شده است می‌توان فهرستی از نام این دانشگاه‌ها را هم به نمایه اضافه کرد.

یکی دیگر از کارهایی که می‌توان برای نمایه انجام داد، فهرستی از عکس‌ها، سندها و... است. فرض کنید در یک کتاب تعداد زیادی عکس و سند وجود دارد؛ اگر فهرست نمایه‌ای برای این تصاویر وجود داشته باشد مخاطب به سرعت می‌تواند تصویر مورد نظر خود را پیدا کند.

برای نمایه کتاب حد و مرزی در نظر نمی‌گیرند. حتی می‌توان برای یک کتاب به تعداد صفحات متنی که وجود دارد، به همان تعداد صفحه نمایه هم ایجاد کرد. یعنی کل متن را یک بار دیگر خرد کرده و در فهرست‌های مناسب دسته‌بندی کرد. این کار کمک بسیار بزرگی به پژوهشگران می‌کند که در سریع‌ترین زمان ممکن به مطالبی که نیاز دارند دسترسی پیدا کنند. در بعضی از کتاب‌ها پا را از این هم فراتر گذاشته‌اند و علاوه بر ایجاد فهرستی از نمایه‌ها، جمله مهم مربوط به هر نمایه که در متن کتاب آمده را هم در کنارش می‌نویسند.

تهیه فهرست نمایه بسیار اهمیت دارد و یکی از وظایف اصلی نویسنده کتاب است؛ ولی متأسفانه در بیشتر موارد این کار توسط یک فرد ناآشنا یا به صورت ماشینی انجام می‌شود، در صورتی‌که برای کارایی حداکثری نمایه‌ها، بایستی استخراج آن توسط نویسنده انجام شود که اشراف کاملی بر متن و موضوع کتاب دارد.

کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی -1
کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی -2