زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی پروفسور سید محمود حسابی

پروفسور حسابی و بنیانگذاری موسسات علمی در ایران

کتاب «زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی پروفسور سید محمود حسابی» عنوان کتابی است که توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، همزمان با بزرگداشت پروفسور حسابی در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شده است.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، «زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی پروفسور سید محمود حسابی» عنوان کتابی است که توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، همزمان با بزرگداشت پروفسور حسابی در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شده و دربرگیرنده مقالات، خاطرات، گفت‌وگوها، اسناد و عکس هایی از اوست. این کتاب که به کوشش رضا مختاری اصفهانی فراهم آمده، تلاشی برای شناخت یکی از بزرگان و مفاخر ایران و آشنایی با زندگی و اندیشه‌های اوست.

کتاب «زندگی‌نامه پروفسور سید محمود حسابی» با پیشگفتاری از دکتر محمدجواد ادبی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی آغاز می‌شود. او در نوشتار خود دلبستگی و اشتیاق حسابی به دانش‌اندوزی را برمی‌شمارد و آن را سرمشقی برای نسل امروز و فردای ایران می‌داند. ادبی می‌نویسد که پروفسور حسابی «تنها در پی اقناع روحی خود نبود. او از این طریق بزرگی و سرافرازی سرزمین مادری را جست‌وجو می‌کرد. همان سرزمینی که چون مادر به جان دوست می‌داشت و دل در گروی آن داشت.» (ص 8)

ادبی در پیشگفتار خود حسابی را «فرزند شایسته ایران زمین» می‌نامد و از توجه او به فرهنگ مذهبی و ملی ایران یاد می‌کند و می‌نویسد: حسابی دانشی مردی بود که «علم و دین را توامان جست‌وجو می‌کرد و هویت خود را در همراهی ملیت و مذهب خویش می‌دید. بزرگداشت چنین فردی ستایش از چنین خصیصه و فرهنگی است.» (ص 10)

کتاب انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درباره پروفسور حسابی، با زندگینامه کوتاهی از او آغاز می‌شود. حسابی در سال 1281 خورشیدی در تهران به دنیا آمد. پدر او از مردان حکومتی دوره قاجار بود. با سفر پدر به بیروت، محمود تحصیلات خود را در آنجا آغاز کرد تا آن که در سال 1299 موفق به دریافت لیسانس ادبیات شد. سپس رشته بیولوژی و مهندسی راه و ساختمان را برگزید و پس از چندی راهی فرانسه شد. او در دانشگاه سوربن، فیزیک آموخت و مدرک دکترا گرفت.

دستاورد علمی او ارایه نظریه‌ای بود که توجه انیشتین را برانگیخت. حسابی برای دیدار با انیشتین راهی آمریکا شد و پس از اندوختن دانش بسیار، در سال 1307 به ایران بازگشت و خدمات گرانبهایی صورت داد و تا پایان زندگی به تدریس و تحقیق پرداخت. سرانجام در دوازدهم شهریور 1371 چشم از جهان فروبست.

بخش «گفت‌وگو» نیز شامل دو مصاحبه با پروفسور حسابی است. در گفت‌وگوی نخست که «تفکر علمی در ایران» نام دارد، اسماعیل میرفخرایی پرسش‌هایی را با استاد حسابی در میان می‌گذارد و از انگیزه او برای انتخاب فیزیک، آشنایی با انیشتین، بازگشت به ایران و تاسیس دانشگاه تهران، تئوری بی‌نهایت بودن ذرات و مسایلی که با رویدادهای زندگی او ارتباط می‌یابند، می‌پرسد و پاسخ می‌گیرد.

پاسخ‌هایی که به پرسش‌ها داده شده است، خواننده را با جهان ذهنی و خدمات علمی پروفسور حسابی بیشتر آشنا می‌کند.
در گفت‌وگویی دیگر، میرفخرایی و ایرج حسابی از زندگی شخصی دکتر حسابی می‌پرسند. این پرسش و پاسخ صمیمی، جنبه‌هایی دیگر از شخصیت نمونه‌وار او را نشان می‌دهد. عنوان گفت‌وگوی دوم «خُلقیات» است.

پروفسور حسابی و تأسیس اولین دانشگاه ایران
بخش دیگر کتاب، اختصاص به خاطرات دارد. پروفسور حسابی در نوشته‌ای با عنوان «اولین دانشگاه ایران» خاطرات خود را از پایه‌گذاری آموزش علوم نوین و تاسیس دانشگاه در ایران بازگو می‌کند. حسابی می‌نویسد هنگامی که در سال 1307 درصدد بود تا آموزش علوم نوین را در ایران راه‌اندازی کند، به دیدار رییس تعلیمات عالیه می‌رود و موضوع را با او در میان می‌گذارد.

وقتی که از حسابی می‌پرسند در چه رشته‌ای درس خوانده است؟ و او پاسخ می‌دهد: «فیزیک» اما متوجه می‌شود کسی نمی‌داند که فیزیک چگونه رشته‌ای است. همین نکته نمودار وضعیت علوم جدید در آن زمان است و گویای تلاش و خدمات گرانبها و ماندگاری است که پروفسور حسابی در سالیان بعد برای آشنایی ایرانیان با علوم جدید انجام داده است.

عنوان بخش دیگر خاطرات حسابی «سفر به شوروی، در کنفرانس انرژی اتمی مسکو چه گذشت؟» است. این بخش، گزارش سفر پژوهشی و علمی او به شوروی (پیشین) در سال 1955 میلادی و شرکت در کنفرانس‌های اتمی و بازدید از مراکز هسته‌ای آنجاست. قسمت پایانی نیز «خاطرات پراکنده» عنوان گرفته است که با همه کوتاهی، خواندنی است. به ویژه آنکه با قلمی روشن و رسا نوشته شده است.

از دیگر بخش‌های کتاب «زندگی‌نامه پروفسور سید محمود حسابی» بخش «مقالات» است. این بخش دربرگیرنده پنج مقاله به قلم پروفسور حسابی است. مقاله نخست «توانایی زبان فارسی» نام دارد. او در این مقاله قابلیت‌های بیشمار زبان فارسی در واژه‌سازی را نشان می‌دهد و می‌نویسد که از ترکیب ریشه‌ها با پیشوندها و پسوندها، می‌توان 226 میلیون واژه به دست آورد. سپس از لزوم و اهمیت به‌کارگیری واژگان فارسی در برابر کلمه‌های خارجی یاد می‌کند.

مقاله دوم «انرژی اتمی و وظایف مبرم ما» نام دارد و درباره اهمیت کوشش ایرانیان برای به دست آوردن انرژی هسته‌ای است. در مقاله «انرژی اتمی، ضرورت روز، نیاز فردا» نیز از بایستگی اختصاص درآمدهای نفتی برای ایجاد موسسات اتمی سخن می‌گوید و می‌نویسد که چنین کاری زمینه‌ای برای «رفاه مردم و احراز مقام علمی و اقتصادی و کسب احترام اجتماعی در جامعه ملل دنیا» (ص 131) فراهم می‌آورد.

مقاله چهارم پروفسور حسابی «انرژی اتمی به مثابه درآمد نوین» عنوان دارد و در سال 1338 به نگارش درآمده است. تاکید او بر کسب درآمد از طریق انرژی اتمی است. حسابی از پیشرفت‌های کشورهای همسایه در این زمینه آگاهی‌هایی به‌دست می‌دهد و اکتشاف و استخراج معادن اورانیوم را منبع درآمدی ارزشمند می‌داند که قابل مقایسه با درآمدهای نفتی است.

در مقاله «نتایج سودمند پژوهش‌های اتمی» بحث استفاده‌های مختلف از پژوهش‌های هسته‌ای را به میان می‌کشد. تاریخ نگارش مقاله یاد شده به سال 1339 بازمی‌گردد. هر کدام از این مقالات نشان دهنده روشن‌بینی و آینده‌نگری پرفسور حسابی است. در پایان مقالات نیز جمله‌های کوتاهی با نام «نکته‌های حسابی» آورده شده است.

حسابی در این گزین‌گویی‌ها، زندگی را «پژوهش و فهمیدن چیزی جدی» معنی می‌کند و راه پیشرفت را در ارزش نهادن به علم و پژوهش، احترام به آموزگاران، استادان و دانش آوختگان برمی‌شمارد و ضمن آن که می‌نویسد: «هنر چاشنی زندگی است»، از هوش و ذکاوت ایرانی ستایش می‌کند.

شناختی دیگر از شخصیت و اندیشه‌های پروفسور حسابی
«حسابی در حدیث دیگران» عنوان دیگری برای مطالب گردآوری شده در کتاب «زندگی‌نامه پروفسور سید محمود حسابی» است. در این بهره از کتاب، ابتدا ایرج حسابی، فرزند استاد، از زندگی آموزنده پدر خود یاد می‌کند و پاره‌ای از رویدادهای زندگی و شیوه برخورد او با اعضای خانواده و دیگر مسایل را برمی‌شمارد تا شناخت خواننده از زندگی و اندیشه‌های پروفسور حسابی افزون‌تر باشد.

مانا هلال‌زاده نیز در نوشته‌ای با عنوان «انس با حافظ»، از توجه پروفسور حسابی به زبان فارسی و نام آوران فرهنگ ایران و به ویژه حافظ، سخن می‌گوید و می‌نویسد که حسابی با «اشراف کامل و شناخت دقیق مکاتب فلسفی»، غزل حافظ را تفسیر می‌کرد. هلال‌زاده می‌نویسد: «استاد معتقد بود دیوان حافظ بستری برای سرافرازی ایران و ایرانی است» (ص 181). «از نگاه رسانه‌ها» نیز نوشته‌ای کوتاه از یکی از مجلات دهه سی در معرفی استاد است.

بخش پایانی کتاب نیز شامل دو قسمت «کارنامه» و «اسناد و عکس‌ها» است. در قسمت نخست از کارنامه علمی و قلمی دکتر حسابی و سال‌شمار زندگی او یاد شده است و در قسمت دوم اسناد و عکس‌هایی از سالیان مختلف زندگی استاد گردآوری شده است.

کتاب «زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی پروفسور سید محمود حسابی» به کوشش رضا مختاری اصفهانی فراهم آمده است و توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی چاپ و انتشار یافته است. این کتاب با شمارگان 1500 نسخه و به بهای 2500 تومان در دسترس خواستاران قرار گرفته است.

خبرنگار : آناهید خزیر