نهمین نشست تخصصی تاریخ شفاهی ایران برگزار شد

نهمین نشست تخصصی تاریخ شفاهی ایران با عنوان «تاریخ شفاهی ایثار و شهادت»، هفدهم اسفندماه با همکاری بنیاد شهید و انجمن تاریخ شفاهی ایران در آستانه «روز شهید و شهادت» (22اسفند)، در مرکز فرهنگی سیدالشهداء برگزار شد.

بنیاد شهید و امور ایثارگران به عنوان حافظ اطلاعات، اسناد و مدارک شهدا و ایثارگران کشور در عرصه تحقیق و بررسی و تشکیل پرونده شخصی و فرهنگی برای ایشان، گام‏های بلند و موثری برداشته است. «طرح اسناد افتخار» مبتنی بر گردآوری خاطرات خانواده شهدا (در مرحله اول) و مصاحبه با جانبازان (در مرحله دوم)، زمینه‏های عملی مشارکت در برگزاری این نشست را فراهم ساخت.

نقطه پیوند بنیاد شهید و امور ایثارگران و کارشناسان شفاهی‏کار به سال 1390 و برگزاری یک دوره آموزشی در هتل کوثر اصفهان باز می‏گردد. بخشی از شرکت‏کنندگان این نشست کارشناسان معاونت تحقیق و پژوهش ادارات کل بنیاد شهید و امور ایثارگران تشکیل می‏دادند که در حال حاضر مسئول اجرای طرح اسناد افتخار در سطح استان خود هستند.

این نشست با سخنرانی حجت‏الاسلام مازنی معاونت پژوهشی بنیاد شهید و امور ایثارگران کشور و حجت‏الاسلام شهیدی نماینده ولی فقیه و معاون رییس جمهور و ریاست بنیاد شهید و امور ایثارگران، دکتر رحماندوست و علیرضا کمری دبیر علمی نشست و پخش مستند سازمان اسناد ایثارگران آغاز شد.
علیرضا کمری دبیر علمی نشست در دو بخش مجزا و در 18 بند به روند شکل‏گیری نشست، فراخوان، پذیرش مقالات و چهارچوب کلی آنها پرداخت.

سپس مقالات منتخب برای ارایه در این نشست در سه جلسه صبح و عصر ارایه شدند که چکیده این مقالات به شرح زیر هستند:

1: جایگاه تاریخ شفاهی ایثار و شهادت در حوزه تاریخنگاری معاصر ایران

دکتر بهادر قیم
عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، و معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید چمران اهواز

بطور کلی تاریخ شفاهی در عین اینکه یک مقوله متقدم در تاریخنگاری است، اما در شرایط فعلی و بنا به پیشرفت‌های فنی و تکنیکی حاصله درابزار و روش‌های تاریخی، خصوصاً در کشور ما، شاخه‌ی جدیدی از تاریخنگاری تلقی می‌گیرد. این شاخه‌ی جدید بسان سایر علوم دیگر ممکن است در مرحله‌ی اولیه‌ی خود مورد قضاوت‌های مختلف واقع شود و حتی بازده کمتری داشته باشد، اما وقتی که در مسیر تکامل قرار بگیرد به طور قطع از نکات سلبی آن کاسته برنکات ایجابی افزوده می‌شود. بهره مند شدن این شاخه از تاریخنگاری از ابزار، وسایل و تکنیک‌های جدید، در مراحل مختلف نظیر: گردآوری اطلاعات، آنالیز اطلاعات و نتیجه گیری، منجر به ارتقای جایگاه این حوزه تاریخنگاری خواهد شد. ارزش جایگاه تاریخ شفاهی در ارتباط با مقوله «ایثار» و «شهادت» زمانی بر ما مکشوف می‌شود که بدانیم وصیت نامه‌های شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی ودفاع مقدس، تنها یک بخش بسیار جزئی از ایده، فکر و اعتقاد و عملکرد یک شهید را برای ما بازگو می‌کند و بخش قابل توجهی از مصادیق، رفتارها، ایده‌ها، گفتمان‌ها، نظرگاه ها، معیارها، ارزش‌ها، هنجارها، عملکردها و بسیاری از جنبه‌های دیگر شهید را می‌توان با کمک تاریخ شفاهی مرتبط با آن شهید استحصال نمود. این بخش از تاریخ شفاهی همچنان در سینه و ذهن اولیاء، دوستان، همزمان و همسران شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی بصورت بکر و دست نخورده باقی است. این گنجینه بزرگ و ارزشمند تاریخ شفاهی در اصل معدن بالقوه‌ای که با کمک روش‌های مخصوص به علم تاریخ شفاهی، فعلیت می‌یابد و چون این عملیات بر پایه اصول و معیارهای جدید علمی صحت سنجی و ناسره زدایی می‌شود، لذا می‌توان امید داشت این روند هم در ارتقاء جایگاه تاریخ شفاهی ایثار و شهادت و هم در میزان بهره مندی و اعتقاد بیشتر بر این حوزه تاریخنگاری در آینده، موثر واقع شود.

2: «نقش آموزه های دینی یک دهه قبل از انقلاب در شکل گیری مؤلفه های ایثار وشهادت رزمندگان»

ولی‌الله مسیبی‌قمبوانی
دانشجوی دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان

مؤلفه های اصلی شکل گیری هسته سخت رزمندگان در جبهه های جنگ واینکه چه عواملی باعث این مؤلفه ها شده است، از موضوعاتی می باشد که هنوزهم که بیش از سه دهه از شروع جنگ می گذرد به درستی رمز گشائی نشده است.باشروع جنگ عراق علیه ایران،توده عظیمی از مردم بویژه جوانان ازتمام علایق و وابستگی های مادی خود گذشته بر اساس آموزه هاو اعتقادات دینی،مذهبی وملی خود به دفاع از دین وکشور پرداختند. رزمندگانی که اکثر آنها سنی کمتر از 30 سال داشتند وشخصیت اعتقادی آنها قبل از انقلاب اسلامی شکل گرفته بود.سعی ما در این مقاله رمز گشائی از محور های اساسی شکل گیری هسته سخت رزمندگان یک دهه قبل از انقلاب می باشد.
فرض ما بر این است که مباحث روحانیون در مساجد،تلاشهای معلمان در مدارس،تشکل ها وانجمن های اسلامی و فعالان دینی ومیهنی در شکل گیری این هسته سخت مؤثر بوده است.علما بر فراز منبر ها سخنرانی می کردند معلمان به طور مخفیانه شاگردانی انقلابی تربیت می کردند بر اساس مصاحبه ها وخاطرات تأکید داشتند که فعالیت های عده ای از معلمان در راستای تربیت فرهنگی بوده است وآموزه های دینی را تبلیغ می کردند انتشار کتابهای مذهبی از دیگر مؤلفه های هسته سخت جوانان می باشد،جوانانی که با شروع جنگ به جبهه ها رفته واز تمام هستی خود برای دفاع از اعتقادات خود ایستادگی کردند. تلاش ما این است که با ارزیابی کتابهای درسی قبل از انقلاب واستفاده از ابزار تاریخ شفاهی میزان تأثیر گذاری هر کدام از مؤلفه های موجود در اعتقادات مذهبی رزمندگان را بررسی کنیم.
در این مقاله بر آنیم که به چگونگی شکل گیری شخصیت اعتقادی رزمندگان اسلام در یک دهه قبل از انقلاب با استفاده از متون تاریخی وحافظه تاریخی درقالب تاریخ شفاهی وباروش میدانی وبا بهرگیری از مصاحبه های رزمندگان بپردازیم.محورهای اساسی مقاله همچنین بر آن است که برآورد کند که به چه میزان اعتقادات جوانان در جنگ وایثار واز خود گذشتگی آنها تحت تأثیر شرایط فر هنگی متون درسی قبل ازانقلاب از یک سو واز سوی دیگر تحت تأثیر نماد های مذهبی یا عوامل دیگر قرار داشته است.

3: جایگاه تاریخ شفاهی در احیای گفتمان اخلاقی جنگ

سیدابوالفضل رضوی
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

جنگ از سنخی که در تاریخ ما با عنوان دفاع مقدس از آن یاد می‌شود و با مفهوم «جبهه» به عنوان گفتمانی اخلاقی- انسانی در اذهان به یادگار مانده است مبیّن روح مسئولیت پذیری، خلاقیت، و از خود گذشتگی است. در این‌جا جنگ، تنها آوردگاه کشتار و خشونت نیست بلکه عرصه‌ای است که روحیه ایثار و جوانمردی را نهادینه می‌کند و اخلاق و منطق رفتاریِ خاص خود را می‌آفریند. جنگ یادآور ایمان و از خودگذشتگی جامعه ایرانی برای دفاع از کیان خویش است و الگوی عملی کارآمدی تلقی می‌گردد که بازشناخت آن همگرایی، مسئولیت‌پذیری و ارزش‌مداری جامعه را درخود دارد. بر همین اساس، بازشناخت جنگ، با هدف احیا و کارآمدی گفتمان اخلاقی حاکم بر آن؛ رسالتی است که بر ذمه تاریخ شناسان است و از حیث معاصریت موضوع، پژوهش در آن برعهده شفاهی‌نگاران است. در اینجا «تاریخ شفاهی» نه اینکه جنگ، بلکه فرهنگ و اخلاق حاکم بر جنگ را پژوهش می‌کند و ضمن شناخت وجوه مختلف آن، فهم مؤثر و کارآمد حاصل از جنگ را به جامعه ارائه می‌دهد. در همین جهت نوشتار حاضر ضمن تأملی بر جایگاه جنگ در تاریخ؛ سهم جنگ پژوهی شفاهی‌نگاران دفاع مقدس را در جهت احیای گفتمان اخلاقی جنگ و نهادینه کردن اخلاق و ارزش باوری در جامعه امروزی ایران را مورد بررسی قرار می‌دهد.

4: تاریخ شفاهی ایثارگران گمنام

مریم توسلی کوپایی
کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی - مشاور طرح پراکنده شاهد اداره آموزش و پرورش ناحیه 2 اصفهان

هنگامی‏ که از ایثار و شهادت سخن به میان می‏آید رزمندگان و ایثارگران دوران دفاع مقدس از تمامی‏ گروه‏ها، به ویژه جانبازان، شهدا و آزادگان مد نظر قرار می‏گیرند. در کنار این گروه، خیل عظیم مردم پشتیبان جبهه و جنگ نیز قرار دارند. پرسش اساسی این است که آیا ایثارگری محدود و منحصر به همان دوران است؟ آیا ایثارگران، گروه‏های شناخته‏شده فوق‏الذکر هستند؟ آیا تاریخ ایثار و فداکاری تنها منطبق بر هشت سال جنگ تحمیلی است؟ پاسخ به این پرسش‏ها، برخی واقعیت‏های نامحسوس دوران دفاع مقدس را از پرده برون افکنده، دریچه‏ای نوین بر روی کلیه محققین علوم انسانی می‏گشاید. در تحقیقات تاریخی مربوط به دفاع مقدس، به ایثار و فداکاری و جانفشانی‏ خانواده جانبازان اعم از پدر و مادر، همسر و فرزندان کمتر توجه شده است. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که نباید تاریخ دفاع مقدس را به ایثارگران جانباز محدود و خلاصه کرد. آنچه پس از نایل شدن ایثارگر به درجه جانبازی، بر خانواده آنان، در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی گذشته، خود تاریخ و روایتی جداگانه و مفصل دارد و باید آن را متمم تاریخ ظاهری دفاع مقدس دانست.

5: عملیات بیت المقدس و ایثار و شهادت؛ مطالعه موردی ابوشریف

سمیه بختیاری
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان

عملیات طرح کربلا 3 با نام نبرد «الی بیت المقدس» از روز دهم اردیبهشت سال 61 آغاز گشت که تنها مراحل اول و دوم آن به دلیل واکنش های دشمن، حوادث و رخدادهای میدان نبرد به مدت بیست و شش روز به مرحله اجرا در آمد. در پایان مرحله اول در روز هفتم عملیات، قرارگاه فجر در تکمیل هدف های طرح آفندی از تپه های برقازه و شیخ قندی به مواضع دشمن تک کرد.
دکتر حبیب الله شریفیان که در جریان کردستان به ابوشریف ملقب شده بود؛ یکی از فرماندهان شاخص این عملیات انحرافی بود که نقش مهمی در موفقیت آن ایفا نمود. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و بر پایه 45 ساعت مصاحبه ی فعال با خانواده و همرزمان شهید، جنبه هایی از ایثار و شهادت در کارنامه ی ابوشریف را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد.

6: کاربرد روش تحقیق پدیدار شناسی در تاریخ شفاهی شهادت تبین امکان و ضرورت

حمید ژیان‌پور کارشناس ارشد تحقیقات آموزشی و کارشناس مرکز اسناد آستان قدس رضوی و
ابوالفضل حسن‌آبادی دکتری تاریخ محلی، و مدیر مرکز اسناد آستان قدس رضوی

روش پدیدار شناسی یک روش توصیفی قیاسی است که از فلسفه پدیده شناسی سرچشمه می گیرد. در این مقاله به روش پدیدارشناسی و کاربرد آن در تاریخ شفاهی شهادت پرداخته شده است. برای توضیح این موضوع نخست به تاریخچه فلسفه پدیده شناسی و سپس تطبیق آن به عنوان یک روش تحقیق کیفی در تاریخ شفاهی پرداخته می‌شود. در ادامه با این فرض کلی که اطلاعات گرفته شده از مصاحبه های تاریخ شفاهی شهدا تحت تاثیر سه مولفه خانواده شهید،جامعه و مصاحبه کننده یا مرکز حمایت کننده قرار دارد،چگونگی و چرائی تکراری بودن بیشتر داده های گرفته شده بررسی می‌گردد.در این بررسی با استفاده از روش پدیدار شناسی به اهمیت لایه های فکری درونی افراد و تاثیر آن بر داده های تاریخ شفاهی در موضوع شهدا پرداخته شده و سعی می‌گردد تا از منظر تعامل بین ذهنیات درونی افراد با واقعیات جامعه و خواستهای حکومتی پاسخی برای تابوگرایی و گاها فرار از واقعیات تاریخی در این نوع مصاحبه ها داده شود.وبرای تبیین بیشتر با استفاده از روش پدیدارشناسی برخی از محتواهای تولید شده در قالب جداول بررسی و تحلیل می‌گردد.

7: پارادایم ایثار و شهادت با تکیه بردروازه بانان تاریخ شفاهی برخی ازشهدای دفاع مقدس

فائزه توکلی
کارشناس پژوهشکده تاریخ در پژوهشگاه علوم انسانی و کارشناس پژوهشی پژوهشکده حکمت معاصر

پارادایم به معنای الگوواره به سرمشق و الگوی مسلط و چارچوب فکری و فرهنگی اطلاق می‌شود که مجموعه‌ای از الگوها و نظریه‌ها را برای یک گروه یا یک جامعه شکل می‌دهد. هر گروه یا جامعه، «واقعیات» پیرامون خود را در چارچوب الگوواره‌ای که به آن عادت کرده تحلیل و توصیف می‌کند. اصطلاح پارادایم در حوزه های مختلفی از علوم درجهت تحلیل واقعیت ها به کار گرفته می‌شود و امروزه به معنای یک جهان‌بینی و نظریه‌ی کلی است که انسان راجع به قلمروئی از هستی دارد و با توجه به آن نظریه به تفحص و بررسی جزئیات درون آن قلمرو می‌پردازد. در کشور ایران با پیشینه نهضت ها و قیام هایی که در طول تاریخ ایران اسلامی رخ داده است، شهادت و ایثار با فرهنگ مردم قرین بوده است. در تاریخ معاصر به ویژه در دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس شاهد گسترش فرهنگ شهادت در میان جوانان بوده ایم. در این مقاله تلاش بر آن است تا با تبیین فرهنگ شهادت از منظر پارادایمی(الگو واره ای) به این سئوال پاسخ داده شود که «آیا فرهنگ شهادت به ویژه در دوران دفاع مقدس یک پارادایم فکری بوده است ؟ و اگر چنین است مولفه های آن کدام است.؟» با واکاوی روایت‌های تاریخ شفاهی برخی ازرزمندگان دفاع مقدس مولفه های پارادایمی استخراج و تبیین می‌شود.

8: کودکانِ شفاهی کار
راهکاری برای نهادینه سازی فرهنگ ایثار و شهادت در اندیشه و نگرش کودکان با بهره گیری از تاریخ شفاهی

سعید سالاری
دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

پرسش بنیادین در این نوشتار آن است که چگونه می توان از راه به کارگیری و همکاری در تاریخ شفاهی به گسترش و بالندگی فرهنگ ایثار و شهادت در میان کودکان و نوآموزان دبستانی دست زد؟ در این راستا بایستی بیان نمود که دیدگاه های گونه گونی برای گسترش این فرهنگ پیش از کاربرد تاریخ شفاهی پیشنهاد شده است و از این رو کارهای آموزشی گسترش یافته آموزشگاهها بر آنها استوار شده اند؛ که در میان آنها دیدگاه های «تحولی نگر» دارای جایگاه برجستهای هستند. این دیدگاه ها بر این باور سفارش می کنند که آموزش رویدادهای پنداشتی (امور انتزاعی) در دوره کودکی انجام پذیر و کارآمد نیست. انگاره پیشنهادی و بنیادین نوشتار پیش رو آن است که کارهای ارزشی را با آنکه کارها و رویدادهایی آشکارا پنداشتی (انتزاعی) هستند، می توان با رویکرد و ساختار کنشگری همزیستگاهی (اجتماعی) و درون گروهی(چه در جامه سرپرستی و چه همراهی) به گونه ای سازنده در دوره کودکی آموزش داد؛ (کودک کنشگر در برابر کودک شنوا)،گفتن این نکته بایسته است که این شیوه، رویاروی گونه آموزشگاهی و گسترش یافته پیشین و امروزین است که امروزه همچنان در آموزشگاه های کشور ما برپای است. این روش با نگاه بر روان پویایی پذیری کودکان و توان همراهی و همکاری در گروهها و همچنین گرایش به کنشورزی در پهنه و میدان های همزیستگاه (جامعه) به همراه نیاز به دیده شدن در دوره کودکی ساخته شده است. برهمین پایه، تلاش میشود بر بنیادی انگاره ای-نمونهای و در کوششی خردورزانه، نمونه ها و راهکارهایی برای این جستار، در زمینه برنامه آموزشی و گسترش و نهادینه سازی ایثار و بالیدن به ایثارگری از راه به کارگیری تاریخ شفاهی و توان آن، ارائه گردد. ایثار در پیوند با برنامه آموزشی و یادگیری در پیکر تاریخ شفاهی از دو سوی کار ساز است: 1) ره آورد و 2) فرایند. ایثار از سوی ره آورد تاریخ شفاهی، پیشامد و رُخ دادی را نشان می دهد که در جهان بیرون نمود یافته است و با نشان دادن آن نمود برای دیگران همانا می توان چشم براه و یا دوست دار پیش آمد آن در آینده نیز بود. ایثار از سوی فرایند تاریخ شفاهی، کنشی را نشان میدهد که دست اندرکاران آن، با انجام کار تاریخ شفاهی به ایثار و شهادت وابستگی پیدا میکنند که پیش نیازها و پیآمدهایی دارد. این فرایند، گونه ای از زیستن را نشان می دهد که درآمیخته ای از آگاهی دردسترس و آگاهی دست یافتنی است. چنین شیوه ای از کنش، فرهنگ سازی و آموزش پویا نامیده می‌شود و دارای ویژگی هایی است که ساختار چینی و نهادینه سازی آن از راه دگرسانی برنامه های یادگیری و یاد‌دهی آموزشگاهی است.

9: درآمدی بر روش‏شناسی در تاریخ شفاهی دفاع مقدس

مهدی ابوالحسنی‌ترقی
دکتری تاریخ ایران اسلام از دانشگاه اصفهان؛ و مدرس مراکز آموزش عالی استان اصفهان

در تحقیق تاریخی می‏توان مقوله‏ و مفهوم ایثار و شهادت را جزیی از داده‏های کیفی محسوب کرد. داده‏هایی که در بیشتر مواقع، امکان تبدیل آن به داده‏های کمی غیرممکن است. گرچه در عالم پژوهش، سنجش اینگونه داده‏ها با آمار و کمیت صورت می‏گیرد اما این ایراد را دارند که فاقد غنای معنایی لازم هستند. بررسی و تحقیق پیرامون دوران دفاع مقدس و عرصه‏ی ایثار و شهادت، مستلزم تجهیز توامان محقق به روش‏های کمی و کیفی تحقیق اجتماعی و مهارت‏های آن است. در این راستا محقق در ابتدا دست به مفهوم‏سازی پیرامون مقوله‏ی ایثار و شهادت زده، ضمن به کارگیری فنون تحقیق(تحقیق پیمایشی) و تحقیق میدانی کیفی، اصول اخلاقی تحقیق را رعایت می‏کند. این پژوهش بر آن است تا موضوعات یادشده را بر مبنای نظریه بنیادی و استفاده از مکانیسم و ساز‏و‏کار تاریخ شفاهی، مورد تدقیق و توجه قرار دهد. در رویکردی متفاوت، شواهد و مدارک شفاهی در جایگاه اسناد جاری قرار گرفته، مورد تجزیه و تحلیل علمی قرار گرفته است. اصول اساسی این تحلیل مبتنی بر تولیدات تاریخ شفاهی دفاع مقدس در داخل کشور است.

10: مقدمه ای بر طراحی بسته های سئوالات در تاریخ شفاهی
با محوریت ایثار و شهادت در دوران دفاع مقدس

مولود ستوده
دکترای تاریخ محلی، کارشناس سازمان اسناد و کتابخانه ملی اصفهان

ایثار و شهادت مفاهیم انسانی هستند که بروز و تجلی آن در طول تاریخ به طرق مختلف مشاهده شده است. در طرح تاریخ شفاهی هشت سال دفاع مقدس که به مطالعه درک و بیان این مفاهیم کیفی در این دوران می پردازد نیاز به انتخاب، جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده های مرتبط با آن دارد. در این راستا می توان از روش نظریه بنیادی نیز بهره گرفت و یا گزینش داده ها و استفاده از مصاحبه به جمع آوری داده های مورد نظر پرداخت. برای مصاحبه نیز بهتر است مصاحبه کنندگان از قبل به بررسی موضوع مورد نظر و طراحی بسته های سئوال اقدام نمایند. طراحی بسته های سئوالات نیز بر اساس نقش محوری داده ها و نوع مصاحبه های فرد محور و موضوع محور متفاوتمی باشد. آنچه مسلم است، برخی موضوعات در شبکه های موضوعی نقش محوری داشته و این امر بر انتخاب پرسش ها تاثیر می گذارند. در طراحی بسته های سئوالات مصاحبه های فرد محور و موضوع محور عوامل مختلف دیگری چون فضای کلی تحقیق، نگرش مصاحبه شونده و مصاحبه کننده بر آن اثر داشته به حدی که ممکن است سمت و سوی مصاحبه به سوی یکی از آنها گرایش بیشتری پیدا کند. از طرفی با توجه به مفاهیم و گستردگی تنوع افراد در منطقه های جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در ابعاد نظامی بهتر است بسته سئوالات به صورت عمومی و اختصاصی تهیه گردد. زیرا تنوع موضوعی بسته های سئوالات باعث می گردد از یک سو موضوعات محوری و ویژگی های آن بیشتر شناخته شود و از سوی دیگر زوایای پنهانی که از نظر ها دور مانده اند نمایان تر گردد. همچنین جمع آوری داده های لازم برای تجزیه و تحلیل خاطرات طیف گسترده ای از افراد که در سطوح مختلفی نظامی قرار داشتند فراهم می شود.

۱۱: تاریخ شفاهی ادله اثبات ادعا، آفتها و آسیبها

محمدحسین یغمایی
معاون پژوهش وارتباطات فرهنگی بنیاد شهید استان یزد

تاریخ شفاهی بیان ذهنیتهای درونی انسانها از مشاهدات و شنیده ها و گفته ها واز هر آنچه که میتواند مارا به گذشته متصل نماید و به اتفاقات آن مقطع زمانی برگرداند میباشد. وقتی مطلب یا مطالبی به عنوان تاریخ شفاهی بیان میشود به نوعی آزاد سازی اطلاعات صورت گرفته است که میتوان از این اطلاعات در جهت عبرت آموزی و ساخت و ساز آینده استفاده نمود لذا علاوه بر کارکرد فردی میتواند کارکرد اجتماعی در سطوح مختلف جغرافیایی داشته باشد. از جمله مهمترین کارکردهای تاریخ شفاهی آن است که این مقوله به نوعی ادله اثبات است که میتوان آن را با ادله اثبات دعوا (اقرار ـ اسناد ـ شهادت ـ اماره ـ و قسم ) که در مباحث حقوقی مورد استفاده است مورد قیاس و تجزیه و تحلیل قرار داد. به عنوان مثال آنچه از اتفاقات کربلا که از آل الله ویا دشمنان آنها بیان شده است بخشی اقرار است بر آنچه رخداده و بخشی سندیست بر مظلومیت اهل بیت از یک سو و جنایت دشمنان دد منش از سوی دیگر و بخشی شهادت است بر این دو و بخشهایی دیگر اماره اثبات است بر حقانیت امام حسین (ع). و همینگونه است تاریخ شفاهی سالهای دفاع مقدس.
مقاله مورد نظر کارکرد تاریخ شفاهی را از منظر اقرار ـ اسناد ـ شهادت و اماره به عنوان ادله اثبات ادعا با استناد به مواد قانون مدنی مورد تجزیه و تحلیل قرا میدهد.

12: آسیب شناسی نقش تاریخ شفاهی در ترویج فرهنگ ایثار

رضا ولی‌پور دانشجوی مقطع دکترا تاریخ محلی در دانشگاه اصفهان و
اسماعیل نوشاد دانشجوی مقطع دکترا فلسفه‌ی غرب دانشگاه اصفهان

این مقاله بر آن است تا به معضلات تاریخ شفاهی در عرصه ی انتقال مفاهیم و مقولاتی مانند ایثار و شهادت به نسل حاضر بپردازد.معضلات فرایند انتقال مفاهیم مزبور از چند بعد قابل بررسی است.
بعد اول خود مفهوم واژه ی ایثار است،که تعریف و بازتعریف آن برای نسل دوره ی جنگ و نسل حاضر چه تفاوت های مفهومی داشته و دارد.و آیا اساسا مفهوم ایثار،چارچوب مفهومی روشنی در نزد رزمنده-گان داشته و چه میزان از این چارچوب مفهومی تحت تاثیر فیلم های سینمایی و مستندهای تلویزیونی مرتبط با جنگ تحمیلی شکل گرفته.؟
بعد دوم مرتبط با روش تاریخ شفاهی است که وجود دو عنصر مصاحبهگر و مصاحبهشونده در آن ضروری می‌نماید.گفتمانی که مصاحبهگر از مجرای آن یک رزمنده را مورد سوال قرار میدهد نقش تعیین کننده ای در ماهیت مصاحبه دارد.
بعد سوم تفاوت گفتمان فرهنگی-اجتماعی دههی شصت با دههی فعلی است.به عبارت بهتر گفتمانی که در آن ایدهای مانند ایثار ساخته و تعریف می‌شود به میزان زیادی متاثر از ذهنیت اسطورهای و آرمان گرایانهی جامعه است در صورتی که گفتمان فرهنگی حاکم بر نسل جوانان کنونی غیرآرمان گرایانه ست.(اگرچه روایت های رسمی خلاف این امر را ادعا می‌کنند)
در این مقاله سعی بر این است تا با رویکردی تاریخی و روانشناختی به مقوله ایثار و معضلات تاریخ شفاهی در حوزهی ترویج فرهنگ ایثار در چارچوب ابعاد یاد شده پرداخته شود.

13: نگاهی انتقادی به مفهوم ایثار و شهادت در خاطرات فرماندگان جنگ

غلامرضا آذری‌خاکستر
پژوهشگر تاریخ شفاهی، و کارشناس مطالعات وقف، مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی

تأمل در واژه‌هایی همچون «دفاع مقدس» و «جنگ تحمیلی» موجب می‌شود تا رویکردی متفاوت به مقوله جنگ داشته باشیم، زیرا جنگ در معنی عام یک نوع تقابل در ذهن به وجود می‌آورد. ولی وقتی تمرکز با محوریت دفاع مقدس باشد به طور طبیعی مفاهیمی همچون ایثار و شهادت جایگاه خاصی در آثار و خاطرات جنگ خواهند داشت. مقوله ایثار و شهادت را می‌توان در دو دسته از آثار مرتبط بررسی نمود. نخست، کتاب‌هایی که حاوی خاطرات فرماندگان جنگ هستند و به مفهوم تاریخ شفاهی نزدیک هستند. دوم، آثاری که بر پایه خاطرات و با ذوق و قلم نویسندگان تدوین شده‌اند.
این مقاله درصدد است تا با بررسی خاطرات برخی از فرماندگان جنگ به این سئوال اساسی پاسخ دهد. مفهوم ایثار و شهادت در این گونه آثار چه جایگاه و چه مفهومی را می‌رساند؟

گزارش مشروح این نشست را در شماره آینده خواهید خواند.