«خاطرات محمدعلی مجتهدی»

دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در بخش تلخیص و بررسی کتب تاریخی، گزیده‌ای از کتاب «خاطرات دکتر محمدعلی مجتهدی» به نقد کشیده است. دکتر مجتهدی در سال 1361 به منظور پاره‌ای معالجات به خارج کشور رفت و تا سال 1367 یعنی زمان ضبط خاطرات، برای مداوای نارسایی قلب نوه‌اش در شهر نیس اقامت گزید.

روش ها وارزش های تاریخ شفاهی

آن‌چه علم و نظریه‌ی علمی را از سایر روش‌های کسب دانش متمایز می‌کند، به کاربردن روش علمی برای دستیابی به دانش است. هدف روش تحقیق تسهیل تفکر به منظور پاسخ به پیچیدگی‌های مسائل شناخت است[1]. اما روش، مجموعه عملیاتی است که امکان تجزیه و تحلیل، درک و توجیه واقعیت مورد مطالعه را فراهم می‌آورد

شرحی بر «یادداشت‌های روزانه از محمدعلی فروغی»

این کتاب بخشی از خاطرات دوران جوانی فروغی است که دستنویس آن را دکتر حسن ره‌آورد به کتابخانة مجلس اهدا کرده و استاد ایرج افشار به چاپ رسانیده است. بخش‌هایی از این خاطرات تازه‌یاب ارزنده را استاد افشار پیش از این در پیام بهارستان چاپ کرده‌؛ اما در این کتاب تمام آنها نشر یافته است.

بازتاب فرهنگ و اجتماع ایران در سفرنامه‌های اروپائیان

در حوزه­ی مطالعات تاریخی، سفرنامه‌ها به دلیل محتوای اجتماعی و فرهنگی خود از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. ممکن است این پرسش برای محققان و خوانندگان مطرح شود، چرا سیاحان و سفرنامه‌نویسان اروپایی در آثارشان برای موضوع‌های اجتماعی و فرهنگی ایران اهمیت ویژه‌ای قائل می‌شدند؟

افسانه­زدایی از واقعیت تاریخی

مطالعه‌ی تاریخ، مطالعه‌ی علل است ومورخ دائماً می­پرسد چرا؟ مونتسکیو در روح القوانین می‌گوید: «بیهوده است تصور کنیم که آنچه در جهان می‌بینیم، معلول تقدیر کور است. افراد تنها و تنها فرمانبردار اوهام و خیالاتشان نیستند.» در سال‌های اخیر اما وضع تا اندازه‌ای تغییر کرده است.

اقلیم‌های تاریخ

اگر توجه کنیم که بشر هیچ‌گاه نمی‌توانسته است بدون ملحوظ داشتنِ امور و مفاهیمی همچون جهت‌یابی و جهات اربعه، سهولت و صعوبت اقالیم، کیفیاتِ آب و هوایی، مختصاتِ سطح الارضی و نظایر آن، که امروزه آن‌ها را تحت عنوانِ «جغرافیا» طبقه‌بندی و مطالعه می‌کنیم، زندگی خود را به درستی اداره کند، می‌توان تقریباً به بداهت ـ پذیرفت که جغرافیا به معنای موسّع، از جملة ضروری‌ترین و اولین دانش‌های بشری بوده است، یا به تعبیر دکتر نفیس احمد[1] علاقة به جغرافیا، هم­عمرِ تاریخِ مدوّنِ بشر است.

درآمدی بر پژوهش و نگارش تاریخ در عصر دیجیتال

در کنار «موضوعِ» تاریخ (رویدادها و فرایندهای گذشته)، «روش» (Method) نیز یکی دیگر از دو رکن اساسی دانش تاریخ است. روش را می­توان حتی از یک منظر مهم­تر و اساسی­تر از موضوع تاریخ دانست. چرا که بدون در پیش گرفتن روشی درست، اصولی و مبتنی بر قواعد عام نمی­توان شناختی کامل و صحیح از موضوع مورد پژوهش حاصل نمود. دانش شناخت روش­های گوناگون تحقیق در هر علمی را «روش­شناسی» (Methodology) نام نهاده­اند.

جست­وجوی شمایل رئالیسم در تفکر تاریخی

بیش از ربع قرن، یکی از تأثیرگذارترین متفکران نظریه­پرداز در عرصه فلسفه­ی تاریخ پروفسور هایدن وایت بوده است. از زمان انتشار «فراتاریخ: تخیل تاریخی در قرن نوزده اروپا» در 1973 تاکنون، وایت با آثاری همانند: «مدارهای گفتمان: جستاری در نقد فرهنگی» (1978) و «ظرفیت فرم: گفتمان روایی و بازنمایی تاریخی» (1987) به­مثابه یک مورخ ادبی روشنفکر به­طور پیگیر و گسترده میدانداری کرده است.

درباب چیستی تاریخ از کار و التون تا رورتی و وایت

کیت جنکیز، استاد بازنشسته­ی نظریه­ی تاریخی دانشگاه چیچستر انگلیس و یکی از تأثیرگذارترین نظریه­پردازان پُست­مدرن در حوزه­ی تاریخ و تاریخ­نگاری است. او در ابتدای دهه 90 میلادی، با انتشار نخستین کتاب خویش با نام «بازاندیشی تاریخ» که با استقبال فراگیر مخاطبان روبرو شد ـ تا آن­جاکه در ردیف آثار کلاسیک انتشارات Routledge قرار گرفت ـ نظرات رادیکال خود را درباره­ی چیستی تاریخ برملا کرد. او هم­صدا با نظریه­پردازان پُست­مدرن دیگری همچون هایدن وایت و فرانک انکراسمیت بر این باور است که تاریخ، بیش از آن­که فعالیتی تجربی و تحلیلی باشد، یک «بازنماییِ روایتیِ فرهنگیِ حال­گرا» است.

تحقیق در تاریخ

تاریخ و تاریخ­نگاری به عنوان یک علم در محیط آکادمیک ایران عمر چندانی ندارد. اما در همین اوان پذیرش این شاخه علوم انسانی به عنوان علم، دانشجویان و محققین با کمبود عنوان برای تحقیقات خود روبرو شده‌اند. بسیاری از دانشجویان علاقمند برای یافتن موضوع مناسب برای تحقیق تلاش می­کنند، اما در نهایت دست خالی از این میدان جستجو بیرون می­آیند. عدم توفیق دانشجویان در یافتن عنوان برای تحقیق دلایل متعددی دارد که بحث در این مورد در این مقال نمی­گنجد و تنها به یک دلیل که با موضوع معرفی کتاب حاضر ارتباط دارد؛