کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 15

مهندسی کتاب

مهندسی کتاب شامل مواردی است که علاوه بر تهیه متن باید به آن توجه شود. این موارد که در ادامه توضیح داده خواهد شد، هرچند ممکن است کوچک یا کم اهمیت به نظر برسد، اما مجموعه آن‌ها در مؤفقیت کتاب نقش بسیار پررنگی خواهد داشت. توجه به این موارد باعث می‌شود خواننده ارزش کار را هرچه بیشتر درک کند. اولین نکته درخصوص مهندسی کتاب، اسم آن است.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 14

مقدمه و ضمائم

وقتی تدوین کتاب براساس فصل‌بندی مشخص‌شده از فصل اول تا آخر آماده شد، نیاز است بخش‌هایی به قبل و بعد از آن اضافه کنیم تا متن کامل شود. ابتدا لازم است تدوین‌کننده مقدمه‌ای برای ابتدای کتاب بنویسد. این مقدمه با متنی که احیاناً ناشر یا راوی می‌نویسند متفاوت است. معمولاً در این مقدمه شرح کار نوشته می‌شود. به طور مثال مصاحبه توسط چه کسی و در کجا انجام شده است؛ تعداد جلسات مصاحبه‌ها؛ زمان مصاحبه‌ها و در کل توضیحات اجرایی کار در مقدمه آورده می‌شود.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 13

رعایت قواعد ویراستاری

یکی از نکات مهم در تدوین، رعایت قواعد نگارشی و اصول ویراستاری توسط تدوین‌کننده است. خطرناک‌ترین موضوع در تدوین این است که یک تدوین‌کننده به تصور این‌که کتاب بعداً به دست ویراستار ویرایش خواهد شد، در انجام کار خود از نظر ویراستاری کوتاهی کند. این تفکر بدان معنی است که تدوین‌کننده برای کار خود ارزش قائل نیست. تدوین‌کننده باید آن‌قدر به کار خود اطمینان داشته باشد که پس از تحویل کار، ویراستار نتواند تغییری در متن بدهد.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 12

لحن گفتاری یا نوشتاری

پس از آن‌که تصمیم گرفتیم کار را با حفظ سؤالات یا حذف آن‌ها انجام دهیم، باید در متنمان علائم سجاوندی به کار ببریم تا متن «راحت‌خوان» شود. در جاهایی از متن که لازم است نقطه، ویرگول، علامت سؤال یا تعجب و مواردی از این دست قرار می‌دهیم. نکته: اصل بر این است که جملات تا حد امکان کوتاه باشند. بعد از قرار دادن علائم سجاوندی، از حروف اضافه مثل «از»، «با»، «در»، «که» و مواردی از این دست استفاده می‌کنیم تا متن «خوش‌خوان» شود.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 11

فصل‌بندی

در جلسه قبل، ضمن توضیح مراحل تدوین به گویاسازی اسامی و نکات مبهم رسیدیم. لازم است کمی درباره این گویاسازی توضیح داده شود. این توضیحات باید از منبع دست اول نوشته شود. منبع دست اول برای هر موضوعی متفاوت است. به طور مثال اگر قرار است در مورد سخنی از امام خمینی(ره) توضیحی نوشته شود باید به صحیفه امام مراجعه شود؛ یا اگر بخواهیم تاریخ تولد فردی را بنویسیم یا باید از شناسنامه او استفاده کنیم یا خود فرد در جایی تاریخ تولدش را بیان کرده باشد. با این حساب منابعی مثل ویکی‌پدیا برای انجام این کار مناسب و معتبر نیست. شیوه (قلمی) که برای نگارش توضیحات استفاده می‌کنیم باید کوتاه و روان باشد. هنرنمایی تدوین‌کننده این‌جا نمایان خواهد شد که با چه قلمی این گویاسازی انجام شود.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 10

تدوین

سه روش برای تدوین متن مصاحبه وجود دارد، سیاست ما تعیین می‌کند کدام روش را انتخاب کنیم. روش اول: متن مصاحبه زیاد دست‌کاری نمی‌شود، فقط با علائم سجاوندی این متن خوانا شده و چنان‌چه صلاح نباشد که برخی از قسمت‌ها انتشار پیدا کند، به‌جای سخنان راوی نقطه‌چین گذاشته و در نهایت متن مصاحبه با کمترین تغییر منتشر می‌شود. پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد مدعی انجام این کار است.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 9

پس از مصاحبه

اولین کاری که پس از مصاحبه انجام می‌شود پیاده‌سازی آن است. برای انجام این کار، باید فایل صوتی مصاحبه بدون کوچکترین تغییری تبدیل به متن شود. هر یک ساعت مصاحبه تقریباً 32 صفحه کاغذی دست‌نویس و حدود 17 صفحه تایپی خواهد شد. در مرحله بعد برای مستندسازی مصاحبه، متن پیاده‌سازی شده را چاپ کرده و یک تأییدیه کتبی از راوی گرفته شود. اگر مصاحبه مربوط به سازمان یا ارگانی خاص است، مهر آن سازمان هم بر روی پرینت کاغذی زده شود. یک کپی هم از فایل صوتی تهیه کرده و این فایل هم در بایگانی قرار خواهد گرفت.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 8

آداب مصاحبه

در حین مصاحبه لازم است آداب اجتماعی توسط مصاحبه‌کننده رعایت شود. در این بخش برخی از این آداب شرح داده خواهد شد. مدت هر جلسه مصاحبه اگر بین 60 تا 90 دقیقه باشد گزینه خوبی است و بهترین نتیجه را خواهد داد. مکان مصاحبه باید جایی باشد که مصاحبه‌شونده انتخاب می‌کند و در آن‌جا راحت‌تر است. فاصله بین دو جلسه بستگی به تشخیص محقق دارد و شامل هیچ قاعده‌ای نیست، اما برخی کارشناسان پیشنهاد می‌کنند در هر هفته یک جلسه مصاحبه برگزار شود.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 7

ویژگی‌ سؤالات مصاحبه

اولین اصل، تک‌جمله‌ای بودن سؤال است. استفاده از دو سؤال یا بیشتر در یک زمان ممنوع است؛ چون مصاحبه‌شونده معمولاً در مورد آخرین سؤال صحبت می‌کند و بقیه موارد نادیده گرفته می‌شود. سؤال باید حتماً پرسشی باشد نه خبری. سؤالات باید به ترتیب از آسان به سخت پرسیده شود.

کارگاه آموزش تاریخ شفاهی - 6

مصاحبه

همانطور که بیان شد اهمیت مصاحبه در تاریخ شفاهی آن‌قدر زیاد است که اگر در کتابی مصاحبه‌ای هدفمند و آگاهانه وجود نداشته باشد نمی‌توانیم عنوان تاریخ شفاهی بر آن بگذاریم. مصاحبه فعالیتی است که سه مرحله دارد: پیش ‌از مصاحبه، حین مصاحبه و پس از مصاحبه. قبل از انجام مصاحبه لازم است برای این کار آمادگی‌هایی کسب کنیم که شامل تسلط به موضوع، انتخاب سوژه، تهیه و کنترل لوازم مورد نیاز، تهیه طرح تحقیق (پروپزال)، طراحی سؤالات و مصاحبه اکتشافی از این دست است.