ویژگی‏های یک مصاحبه گر خوب

در انجام ‏تاریخ شفاهی مصاحبه ابزار اصلی است. وجود یک مصاحبه‌گر ماهر و مؤدب در فرایند مصاحبه بسیار مهم است. یک مصاحبه‌ی خوب تنها به معیارهای زمانی، مکانی و فنی مصاحبه‌ بستگی ندارد، در این زمینه، برخی ویژگی‌های یک مصاحبه‌گر خوب عبارتند از:

1ـ معرفت‌پذیری Knowledgeable  : مصاحبه‌گر خوب دارای معرفت و شناخت وسیع از روش مصاحبه بوده و می‌تواند مکالمه‌ی آگاهانه‌ای را در رابطه با موضوع مورد مطالعه هدایت کند.

2ـ ساخت‌بندی کردن Structuring  : مصاحبه‌گر خوب باید هدف مطالعه را معرفی کرده و رویه‌های مصاحبه را تشریح کند. وی می‌تواند مصاحبه شونده را در جریان مصاحبه یاری دهد.

3ـ وضوح Clear  : مصاحبه‌گر خوب سوال‌های واضح، ساده و کوتاه می‌پرسد، به‌طور مستقیم و قابل فهم سوال کرده و اززبان آکادمیک یا لهجه‌ی حرفه‌ای استفاده نمی‌کند.

4ـ ‏ادب Gentle  : مصاحبه‌گر خوب به سوژه‌ها اجازه می‌دهد حرف‌هایشان را تمام کنند. ‏وی فردی ساده، راحت و مودب است.

5ـ حساسیت Sensitivity  :مصاحبه‌گر خوب به محتوای آنچه گفته می‌شود فعالانه گوش می‌دهد، جزییات گفته‌ها را در پاسخ مصاحبه شونده واکاوی کرده و به همه‌ی آنچه در خلال مصاحبه تبادل می‌شود، حساسیت دارد.

6ـ بازبودن Open  : مصاحبه‌گر ماهر دقت می‌کند که چه ابعادی از موضوع برای مصاحبه شونده مهم هستند؛ وی نسبت به همه ابعاد مورد بحث سوژه‌ها باز و پذیرا است.

7ـ هدایت Steering  : مصاحبه‌گر می‌داند به دنبال چه چیزی است. وی با موضوع، اهداف و ابعاد آن آشنایی دارد و مسیر مصاحبه‌ را راه‌یابی و هدایت می‌کند.

8ـ انتقادی Critical  : مصاحبه‌گر خوب هر چیز را به‌طور ‏غیرانتقادی نمی‌پذیرد؛ وی ا عتبار و روایی گفته‌های مصاحبه‌شونده رابه شیوه‌های متفاوت ارزیابی می‌کند.

9ـ یادآوری Remembering  : مصاحبه‌گر خوب هر چیزی را که مصاحبه شونده در جریان مصاحبه عنوان می‌دارد،یادداشت نموده و به خاطر سپرده و به موقع بازآوری و یادآوری می‌کند.

10ـ تفسیر Interpreting  : مصاحبه‌گر خوب گفته‌ها و جمله‌های فرد مصاحبه‌شونده را چه در طول مصاحبه و چه بعد از آن پیوسته تفسیر و تاویل می‌کند (ولکات، 1995)

نوع شناسی سوال‏های مصاحبه‌تاریخ شفاهی
در این بخش به دسته‌بندی انواع سوال‌هابه لحاظ موضوعی در مصاحبه پرداخته می شود. مصاحبه‌گر می‌تواند طیفی از این سوال‏ها را به طور هم‌زمانو موضوعی در مصاحبه ‏تاریخ شفاهی به کار گیرد.

1ـ سوال‌های رفتاری ـ تجربه‌ای Esperiential&Behavioural Question   : این سوال‌ها در راستای بررسی و واکاوی رفتارها و تجربه‌های مصاحبه شونده پرسیده می‌شوند. برای مثال، در پرسش از زندانیان سیاسی خواسته می‏شود ، فعالیت‏های ‏یک روز از زندان توصیف ‏شود.

2ـ سوال‌های ایده‌ای و ارزشی Ideational & Value Questions  : هدف این نوع سوال‌ها درک فرآیندهای شناختی و تفسیری افراد در خصوص عقاید، قضاوت‌ها و ارزش‌ها است. در مورد... چی فکر می‌کنید؟ دوست داشتید چه اتفاقی رخ می‌داد؟

3ـ سوال‌های احساسی Feeling Questions  : هدف این سوال ورود به دنیای احساس و عواطف مصاحبه شونده است. در مورد... چه احساسی دارید؟ راجع به... نظر شما چیست؟

4ـ سوال‌های معرفتی Knowledge Questions  : این سوال‌ها به آنچه پاسخ‌گو می‌داند،‌اشاره دارند. می‌توانید درباره‌ی... توضیح دهید؟

5ـ سوال‌های حسی Sensory Questions  : در مورد آنچه دیده‌،شنیده، چشیده، بوییده و لمس می‌شود، سوال می‌شود. وقتی با ‏دشمن روبرو شدید، چه ‏احساسی ‏به شما دست داد؟

6ـ سوال‌های زمینه‌ای Background Questions  : در مورد مشخصه‌های فرد پاسخ‌گو است. شما چند سال دارید؟آیا ازدواج کرده اید؟

سوال‌های 6 گانه‌ی ‏بالا را می‌توان درباره‌ی موضوع‌های مرتبط با زما‌ن‌های گذشته، حال و آینده پرسید. برای مثال، شما می‌توانید از مصاحبه شونده بپرسید: هم اکنون چه کار می‌کنید؟ در گذشته چه می‌کرده‌اید؟ یا در آینده چه خواهید کرد؟ چنین سوال‌هایی را می‌توانید درباره‌ی نگرش‌های کنونی، گذشته و آینده نیز مطرح کنید. (پاتون: 2002 : 352)

طیف دیگری از سوال‌های مصاحبه‌ای ‏است که در ادامه‌ی انواع فوق عنوان می‌شوند:

7ـ سوال‏های پیش‌فرضی Presumptive Questions  : سوال‌هایی که با این پیش‌فرض پرسیده می‌شوند که پاسخ‌گو اطلاعاتی در این خصوص دارد. مهمترین تجربه‌ای که شما در... داشته‌اید، چه بوده است:

8ـ سوال‌های پی‌گیری یا سوال‌های معطوف به جزییات Follow Up & Detailed Questions  : این نوع سوال‌ها با هدف دنبال کردن جزییات بیشتر در پاسخ‌ها پرسیده می‌شوند. برای مثال، ممکن است در مورد... که الان اشاره کردید، بیشتر توضیح دهید:

9ـ سوال‌های تکی One-Shot QUestions  : سوال‌هایی هستند که می‌توان در موقعیت‌های مغتنم مثلاً برای چند دقیقه با مصاحبه شونده آنها را پرسید. در این مورد به خصوص نظر شما چیست؟

10ـ سوال‌های خنثی: سوال‌هایی هستند که در آن مصاحبه شونده ترغیب می‌شود هر پاسخی را که دوست دارد ـ بدون توجه به نفع یا ضرر آن برای بستر موضوع ـ به محقق بدهد. مصاحبه‌گر باید فرد مصاحبه شونده را طوری متقاعد کند که از نوع پاسخ‌ وی ناراحت یا دستپاچه نمی‌شود.

11ـ سوال‌های بسته یا نهایی Closed & Final Questions  : سوال‌هایی که مصاحبه را به سمت خط پایان گفتگو رهنمون می‌سازد. آیا چیزی هست که بخواهید اضافه کنید؟ (,ibidپاتون)

‏ فائزه توکلی
مسئول کارگروه تاریخ شفاهی انجمن علمی ایرانی تاریخ و پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی