مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن - 4

شناسایی و انتخاب راوی

حمید قزوینی

13 اردیبهشت 1396

همان‌گونه که قبلاً توضیح داده شد، تاریخ شفاهی امکانی مشارکت‌جویانه در فرایند تدوین تاریخ است تا اطلاعات مختلف از رویدادهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در یک مصاحبه هدف‌مند ضبط و منتشر شود. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که نگاه و روایت افراد بیشتری در تبیین رویدادهای تاریخی دریافت خواهد شد.

در چنین شرایطی برای پرهیز از مصاحبه‌های تکراری و به منظور دریافت مطالب جدید، ضروری است محقق تاریخ شفاهی پس از تعیین موضوع، برای شناسایی و انتخاب راوی با دقت و جست‌وجوی عالمانه اقدام نماید. این مرحله گاهی با مشورت دیگران هم انجام می‌شود. یعنی برخی افراد مطلع به معرفی راویان پرداخته و محقق را در رسیدن به راوی جدید، یاری می‌‌کنند.

بدیهی است، محقق در این مرحله باید موارد ذیل را رعایت کند:

1- ضروری است محقق تاریخ شفاهی از آشنایی و تسلط کافی به موضوع برخوردار بوده و با شناختی روشن از ابعاد مختلف موضوع به شناسایی و انتخاب راویان  مبادرت ورزد.

 2- باید فردی را برای مصاحبه انتخاب کرد که اطلاعات و مشاهدات مستقیم دارد و از مصاحبه با افرادی که متکی به شنیده‌ها و تحلیل‌های شخصی هستند اجتناب کرد. متأسفانه گاهی به دلیل عدم دسترسی به راویان معتبر و یا به منظور تکمیل طرح‌های تاریخ شفاهی، با افرادی مصاحبه می‌شود که دارای خاطرات مستقیم نیستند و با طرح اطلاعات غیر موثق، نه تنها پاسخ مناسبی برای پرسش‌های محقق ندارند که بر ابهامات نیز خواهند افزود.

 3- حتی‌الامکان با کسانی مصاحبه شود که یا حافظه مناسبی دارند و یا در وضعیتی هستند که می‌توان با یادآوری برخی اطلاعات، به تحریک و احیای حافظه آنها کمک کرد. بدون شک ضعف حافظه، موجب بیان مطالب نادرست و مغشوش خواهد شد.

4- باید از مصاحبه با افرادی که به دروغ‌گویی، جعل حقیقت و یا کتمان آن مشهور هستند پرهیز کرد.

5- ضروری‌ است، خاطرات و اطلاعات راوی، مرتبط با موضوع تحقیق باشد. چرا که انجام مصاحبه در موضوع‌های غیر مرتبط، نه تنها کمکی به تأمین نیازهای پژوهشی نمی‌کند، موجب زخمی‌شدنِ موضوع‌های دیگر می‌شود.

6- باید آمادگی جسمی، روحی و روانیِ راوی برای مصاحبه، مورد توجه قرار بگیرد. زیرا در صورتی که راوی از سلامت و آمادگی کافی برخوردار نباشد، اصرار بر مصاحبه، موجب رنجش و ایجاد زحمت برای راوی و خانواده و همراهان او خواهد شد.

7- نباید راوی با محدودیت‌های قانونی، سیاسی، امنیتی و قضایی جهت مصاحبه مواجه باشد. این‌گونه موانع، به مصاحبه آسیب زده و از غنای آن کاسته و حتی ممکن است برای محقق نیز مشکلاتی را ایجاد کند.

8- راوی نباید نسبت به موضوع مصاحبه، دچار واگرایی باشد. گاهی به رغم مشاهدات مستقیم و دارا بودن اطلاعات مختلف، ممکن است به دلیل پاره‌ای مشکلات که در زمان رویداد و یا بعدها به وقوع پیوسته، وی دچار واگرایی و تغییر نگرش نسبت به موضوع شده و از آمادگی لازم برای انجام یک مصاحبه دقیق و واقع‌بینانه برخوردار نباشد.

9- حتی‌الامکان باید به سراغ افرادی رفت که نسبت به مصاحبه و پاسخ‌گویی به پرسش‌ها رویکردی مثبت دارند و آن را یک ضرورت تاریخی می‌دانند.

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن- 1- تاریخ شفاهی، راهی برای تعامل فرهنگی

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن- 2ویژگی‌های مصاحبه‌گر

مصاحبه تاریخ شفاهی و ضرورت‌های آن- 3 انتخاب موضوع