خاطره و خاطره نگاری در ماهنامه زمانه

خاطره و خاطره‌نگاری در ماهنامه زمانه

شمارة 64 دی 86 ماهنامة اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر «زمانه» سرانجام با 5 ماه تأخیر منتشر شد. این شماره اختصاص دارد به پرونده خاطره و خاطره‌نگاری. تاریخ ارزشمندترین سرمایه‌ای است که سابقة ملّت‌ها محسوب می‌شود و شناسنامه‌ای است که برای نسل‌های آینده سازنده است و موجب استحکام فرهنگی و هویتی ملّت‌ها می‌گردد و به نسل‌های حاضر، با تأسی به تجارب و اندوخته‌های ارزندة خویش و نیز آشنایی با توفیقات و کامیابی‌ها، تحرک و زندگی سعادتمند را نوید می‌دهد. با وجود این، همان قدر که  تاریخ‌نگاری موجبات فهم ملّت‌ها از پیشینه و گذشتة خود را  فراهم می‌نماید و شبکة پیچیده‌ای از تجارب، باورها، پیش‌فرض‌ها و دستاوردهای تأثیرگذار بر روابط اجتماعی را شکل می‌دهد، ضرورت مراقبت از دستاوردها و مستندات تاریخی  را نیز بیش از هر حوزه و قلمروی دیگر زندگی بشری نشان می‌دهد.

خاطره‌نویسی از جمله روش‌های تاریخ‌نگاری است که با ثبت مستقیم رویدادهای تاریخی سبب می‌شود دو مقولة تاریخ‌نگار و تاریخ‌ساز در یک فرد واحد مشاهده گردد و از سویی شیوه‌ای است که به صورت مستقیم و مستقل از دیگران، اطلاعات مستندی دربارة تحولات و رخدادهای خاص فراهم می‌کند، به طوری که استنادات  به چنین منبعی، حساسیت، ظرافت و آگاهی خاص و همه جانبه‌نگری را می‌طلبد. در این شماره با تاکید بر ملاحظات ضروری در تحلیل تاریخ‌نگاری و سبک و سیاق خاطره‌نویسی تلاش شده است ضمن ارائه مقالات و تحلیل‌های همه‌جانبه و فراگیر از موضوع و ماهیت این سبک تاریخ‌نگاری، ویژگی‌ها، آثار و پیامدهای ایجابی و سلبی و نیز آسیب‌شناسی آن بررسی گردد و خاطره‌نویسی و خاطره‌پژوهی معاصر نیز در بوتة نقد قرار گیرد.

در بخشی از سرمقاله با عنوان «پالایش خاطره‌ها» به قلم محمدرحیم عیوضی به تاریخ نگاری اشاره شده است و تاریخ‌نگاری را مهم‌ترین ابزار لازم برای انعکاس تحولات و رخدادهایی می‌داند که فرصت‌های  ضبط، ثبت، حفظ و نگهداری کارکرد یک ملت برای قضاوت و دلاوری آیندگان را فراهم می‌سازد و تجارب ارزنده‌ای را در خدمت ملّت‌ها قرار خواهد داد و فرهنگ شفاهی که شیوه‌ای از تاریخ‌نگاری است منعکس‌کننده احساسات واقعی، مستند و پشتوانة تاریخی مدوّن ملّت‌ها به گونه‌ای جذاب‌تر و زنده‌تر است.

«فضای خاطره‌نویسی ما» گفتگویی است صریح و صمیمی از محسن کاظمی و محمود جوانبخت، دو تن از متخصصان عرصة خاطره‌نگاری جنگ و انقلاب، که گفتنی‌های خود را با ماهنامة زمانه در میان گذاشته‌اند. کاظمی در این گفتگو به این مطلب اشاره دارد که: جنگ واقعاً به عرصه‌هایی رسیده است که در زمینة خاطره‌نگاری حرف‌هایی نویی برای دنیا دارد بگوید. ولی در بحث انقلاب این اتفاق نیفتاد و آنچه هم اتفاق افتاده با تأخیر بوده است. در «انسان و خاطره‌اش» دکتر سید ابوالفضل رضوی می‌نویسد: هرچند که تاریخ شفاهی یک رویکرد نسبتاً جدید در امر تاریخ‌نگاری محسوب می‌شود، سابقة آن حتی به دوران ما قبل تمدن و پیش از اختراع خط می‌‌رسد و بسیاری از ملل از طریق نقل شفاهی رویدادها هویت تاریخی خود را به دست می‌آوردند. منبع تاریخ‌نگاران بزرگی مانند هرودت، توسیدیدو پوتارک نیز همین روایات شفاهی شاهدان رویدادها بوده است.

«خاطره‌نویسی برای همه» دکتر سیدجلال‌الدین مدنی به این موضوع تاکید دارد که اگر خاطره‌نویسی به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود و صرفاً مختص رجال مشهور سیاسی نباشد، آنگاه متوجه خواهیم شد که چه زمینة فرهنگی ارزشمندی را برای توسعه و پیشرفت اجتماعی تدارک دیده‌ایم زمینه‌ای که از طریق آن، هرجوان و نوجوان ایرانی می‌تواند در زمینة رشته تحصیلی یا شغلی خود به اطلاعات مفید و مؤثری دست پیدا کند که توسط قهرمانان و نخبگان آن رشته  به صورت خاطره‌نگاری ثبت شده است.

«کسروی به نرخ روز» نقدی از دکتر علی ابوالحسنی «خاطره‌نگاری‌های شهاب‌الدین نسوی» از دکتر هوشنگ خسروبیگی «آناتومی خاطره‌پژوهی» مقاله‌ای از علیرضا کمری که بایسته‌های زیادی را برای رسیدن به بنیادهای اصیل و مستقل معرفتی برای «خاطره‌پژوهی» مطرح می‌نماید. «جنگ‌ها و فرهنگ‌ها» تأملی بر بازتاب جنگ‌ها در انواع آفرینش‌های ادبی از یعقوب توکلی «پشت پردة مکتوبات» موضوع نشست تاریخ شفاهی است، نشست جمعی از صاحب‌نظران عرصة تاریخ شفاهی که متن حاصل از آن دراین مجله ارائه شده است.

در «خاطره‌نگاری‌ جمعی» ابوالفضل حسن‌آبادی سعی نموده اهمیت خاطره‌نگاری جمعی و جایگاه آن در جامعه را مورد بررسی قرار دهد و در قالب اصطلاحاتی از قبیل تاریخ رسمی و غیررسمی، تاریخ حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای، تاریخ‌نگاری فردی و تاریخ‌نگاری جمعی را بیان نماید. خاطره‌نگاری جمعی در برقراری ارتباط بین جوامع کوچک همگون یا ایجاد همسازگاری بین گروه‌های ناهمگون با جامعة مادر مؤثر است؛ ارتباطی که از طریق مجموعه‌های ضدو نقیض و همگون از ارتباطات جامعه با گذشته و تقویت مجموعه‌های تاریخ شفاهی حاصل می‌شود.

 محسن کاظمی در «لایه‌های متون تاریخ شفاهی» عوامل مختلفی که در عرصة تاریخ شفاهی مؤثر می‌باشد را بررسی می‌نماید. «تحریف برای تبرئه» نقدی بر کتاب خاطرات فریدة دیبا از سید مصطفی تقوی است.

دیگر مقالات این شماره از زمانه عبارتند از: «کمی تا قسمتی روشن» نقدی بر خاطره‌گوئی‌های علی امینی از دکتر علی بیگدلی. «وزیر امور محارم» از مسعود رضائی شامل بررسی یادداشت‌های علم که یکی از منابع مهم و روشنگرانه برای مطالعه و درک ماهیت رژیم پهلوی و ویژگی‌ها و خصایص آن دوران به شمار می‌رود.

فرانک جمشیدی با یادداشت «جنگ را نمی‌توان نوشت» به معرفی متفاوتی از کتاب «جنگ و خاطره می‌پردازد» و به بهانه آن آثار بعضی از نویسندگان را دراین زمینه معرفی می‌کند. برای معرفی کتاب «با یاد خاطره» رحیم نیکبخت دست به قلم برده و درباره آن نکاتی را یادآور شده است.

گفتنی است صاحب امتیاز «زمانه» موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر و مدیر مسئول آن رضا غلامی و سردبیر آن محمدرحیم عیوضی است. که شصت و چهارمین شمارة آن در 92 صفحه و با قیمت 1000 تومان  منتشر شده است. 

کبری خرم