نامی برای همیشه؛ نگاهی به تاریخ خلیج فارس

خبرنگار : سمیرا سرخان زاده

کاش نویسنده در پایان جنگ متوقف نمی‌شد

«نامی برای همیشه؛ نگاهی به تاریخ خلیج فارس» عنوان اثری از عبدالکریم مشایخی است که می‌خواهد با زبانی ساده، تاریخ سیادت دریایی ایرانیان بر خلیج فارس را از دوران باستان تا عصر حاضر شرح دهد و مسایل جزایر این خلیج را بازگو سازد. همان‌گونه که از نام اثر پیداست، نویسنده می‌کوشد با نگاهی تاریخی حقانیت مالکیت ایران بر منطقه خلیج فارس را یادآور شود.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این نوشتار در سایه این هدف که می‌کوشد تمدن و فرهنگ درخشان ایران به ویژه منطقه خلیج فارس را برای نسل جوان بازگوید، از تصاویر، اسناد و مضامین آثار کهن نیز سود جسته است.

نویسنده با تبیین جغرافیای طبیعی، حدود و وسعت خلیج فارس، مطالب کتاب خود را آغاز می‌کند. او در این بخش بر دو اثر عمده «بحرین، جزایر و سواحل خلیج فارس» و «شیخ‌نشین‌های خلیج فارس» تکیه دارد و نگاهی‌هایی نیز به کتاب ماه تاریخ و جغرافیا و مجموعه مقالات همایش بین‌المللی خلیج فارس در گستره تاریخ می‌اندازد، گرچه به نظر می‌رسد تبیین این مهم آن هم در ابتدای کتاب، نیازمند استنادهای استورتری آن هم در میان آثار و کتاب‌های داخلی و خارجی است. 

البته ناگفته نماند وی در بازگویی مطالب هر بخش، منابع گوناگونی را مصداق گفته‌های خود قرار داده است.

مشایخی با بررسی وضعیت اجتماعی و اقتصادی مناسب منطقه خلیج فارس در دوران گذشته، قدم در وادی معرفی «خلیج فارس در دوران باستان» می‌نهد و پادشاهان معروف ایلامی در دوران طلایی این تمدن را که در زمان آنها این خلیج یکی از مراکز مهم فرهنگی و تجاری به شمار می‌رفت، نام می‌برد و با گذر از امپراطوری هخامنشیان، اقتدار آنها بر این منطقه و استفاده‌هایی که در زمان آنها از این خلیج می‌شد را مرور می‌کند و می‌گوید که در کتیبه داریوش اول از خلیج فارس با عنوان «دریای پارس» یاد می‌شود.

نگاهی به عنوان خلیج فارس در دوران اسلامی، در زمان آل‌بویه و در خلال آثار نویسندگان و تاریخ‌نگارانی نام‌آشنایی مانند اصطخری، ابن حوقل، مسعودی، بزرگ بن شهریار رامهرمزی، سیبوی و ... تاییدی بر رونق خلیج فارس دارد. در این دوره بندر هرمز مرکز عمده بازرگانی ایران، هندوستان، عربستان و سواحل خلیج فارس بود، ملوک هرمز تا زمانی که پرتغالی‌ها در سال 1913 هجری قمری(1507 میلادی) به خلیج فارس راه یافتند، همواره خراج‌گذار پادشاه ایران و به نام ولات هرمز معروف بودند.

نویسنده کتاب با بررسی و عنوان این مسایل، وضعیت خلیج ایرانی را از دیرباز برای علاقه‌مندان به این حوزه و نسل جوان شرح می‌دهد تا با نگاهی تاریخی، دسیسه‌های سیاسی را که در هر دوره‌ای بازتابی فریبنده دارند، برای عموم علاقه‌مندان به حوزه تاریخ سیاسی و بومی شرح دهد و یادآوری کند هر آنچه بیگانگان مدعی‌اند، لزوما چهره‌ای حقیقی ندارد، بلکه باید با تکیه بر حقایق تاریخی، گذشته سیاسی، آرای گذشتگان و تحلیل‌ متخصصان با شناختی همه جانبه به صحت مطالب دست یافت و موضعی متقن اتخاذ کرد، موضعی که مانند سدی پایدار راه نفوذ بیگانگان را برای همیشه تاریخ مشخص کند.

چگونگی سلطه پرتغالی‌ها بر جزیره هرمز نمونه دیگری از دسیسه‌های بیگانگان است که نویسنده این اثر با تلنگری بر دوران پادشاهی شاه تهماسب این ماجرا را بازگو می‌کند و می‌گوید که این واقعه تا زمان شاه محمد خدابنده، پدر شاه عباس اول ادامه یافت.
 
«آرنولد ویلسون» مورخ و پژوهشگر انگلیسی در کتاب «خلیج فارس» اشاراتی گذرا بر رفتار ستمگرانه پرتغالی‌ها و میزان کینه اهالی سواحل خلیج فارس از آنها دارد. «نصرالله فلسفی» نیز در دومین جلد کتاب «شاه عباس اول» بر کینه شدید ساکنان سراسر سواحل جنوبی ایران از پرتغالی‌ها تاکید می‌کند.

عبدالکریم مشایخی، نویسنده کتاب، پس از اخراج پرتغالی‌ها از این خلیج به ورود هلندی‌ها در سال 1602 میلادی می‌پردازد و در نهایت نخستین تلاش‌های انگلیسی‌ها برای حضور در آب‌های خلیج فارس به بهانه تجارت و تامین منافع آنها را عنوان می‌کند. در این بخش نیز با استنادهای مکرر به آثار و کتاب‌های گوناگون دسیسه‌های این استعمارگر پیر و اوج گرفتن آن در دوره کریمخان زند روایت می‌شود.
 
بیان خسارات وارده و نحوه مقابله با آنها از سوی دستگاه حاکمه ایران، صفحات دیگر این کتاب را رقم می‌زنند و یادآور می‌شوند که از سال‌های قبل از جنگ جهانی اول، آلمان‌ها چگونه با طمع دستیابی به موقعیت استراتژیک بندر بوشهر اهداف توسعه طلبانه خود را دنبال می‌کردند.

این کتاب در صفحات میانی خود به رقابت انگلیس و فرانسه در خلیج فارس را به تصویر می‌کشد و بیان رخدادهای سیاسی داخل ایران و تغییر پادشاهان، مرگ نادرشاه و مروری بر وقایع تاریخی که در سرزمین‌ها و دول بیگانه رخ می‌دهند، از دیگر وقایع خواندنی این اثرند که نویسنده در نهایت بی‌طرفی تنها به بازگو کردن آنها توجه دارد تا تحلیل نهایی را بر عهده خوانندگان واگذار کند.

ورود عثمانی‌ها به خلیج فارس و اندیشه‌های سلطه‌طلبانه روس‌ها بر این منطقه از دیگر وقایعی‌اند که در دفتر خاطرات خلیج فارس نقش بسته‌اند، خاطراتی تلخ که با حضور ناوگان دریایی روسیه در خلیج فارس و بوشهر تقارن می‌یابد و نتیجه توسعه فعالیت‌های تجاری روسیه و تاسیس کنسولگری در این منطقه را در پی دارد. پس از آن مساله مالکیت بحرین و مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک مطرح می‌شود.
 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس، نویسنده به این موضوع می‌پردازد که قرارداد الجزایر و عهدنامه مرزی و حُسن همجواری دو کشور ایران و عرق چگونه به انعقاد رسید.

مباحث این کتاب با تجاوز نظامی عراق به ایران که منجر شد خلیج فارس به یکی از ناامن‌ترین مناطق جهان تبدیل شود، به پایان خود نزدیک می‌شود. حمله به کشتی‌های تجاری، نفت‌کش‌ها و هواپیماهای مسافربری، عبور و مرور در این منطقه را با خطراتی جدی مواجه می‌کند. در چنین وضعیتی جمهوری اسلامی ایران با پیروی از این سیاست که «امنیت در خلیج فارس برای همه یا هیچ کس» سیاست مقابله به مثل را در پیش می‌گیرد و با استفاده از ابزار جنگی با دشمنان مقابه می‌کند و پس از هشت سال مقاومت و تصویب قطعنامه 598 در سال 1367 جنگ پایان می‌یابد و نویسنده کتاب تاریخ این اثر را در این سطور متوقف می‌کند.

شاید خوانندگان با مطالعه این اثر و به پایان رساندن آن، جای خالی تداوم این ماجرا را تا سال‌های حاضر و ادعاهایی که دشمنان کرده‌اند، لمس کنند. البته نویسنده و محقق این اثر می‌توانست دست کم در پایان اثر خود تحلیل یا نتیجه‌ای را که پس از پژوهش و مطالعه فراوان در این باره به دست آورده است، شرح دهد.
 
تعدادی از تصاویر و نقشه‌های کهن خلیج فارس که در برگ‌های پایانی کتاب جای گرفته‌اند، گرچه تعدادشان اندک است و از میان اسناد و آثار کهن گردآمده‌اند، اما بر جذابیت مطالب اثر می‌افزایند و تواتر مضامین تاریخی را لذت‌بخش‌تر می‌سازند.

کانون اندیشه جوان کتاب «نامی برای همیشه؛ نگاهی به تاریخ خلیج فارس» را به تازگی در 174 صفحه، شمارگان 2500 نسخه و بهای 28000 ریال روانه بازار نشر کرده است.