«تاریخ عراق؛ دیدگاه‌های اجتماعی از تاریخ عراق معاصر»

این کتاب،ترجمه یک کتاب مهم در تاریخ عراق به فارسی است و تاریخ تحولات عراق معاصر را از دیدگاه‌های اجتماعی در سه بخش و 26 فصل  بیان می‌کند.

از هنگامی که خورشید تمدن، چشمانش را بر بین‌النهرین گشود این سرزمین شاهد جنگ‌ها، درگیری‌ها و ناملایمات زیادی بوده است. این ملاحم و فتن هنوز هم ادامه دارد. طی سه ده‌ی اخیر جنگ با ایران، تحریم‌های ویران‌گر سازمان ملل، دو جنگ خلیج فارس و اخیراً دهشت‌افکنی خانمان‌برانداز کام مردمی با این پیشینه‌ی تمدنی و فرهنگی را چون زهر تلخ کرده است. البته عراق دوران صلح و آرامش و پیشرفت نیز داشته است اما زشتی این خونریزی‌ها و عذاب ناشی از این خشونت‌ها آنقدر زیاد است که نمی‌توان به سادگی از آن‌ها گذشت و باید برای ریشه‌کنی این حوادث ناگوار که تن عراق را زخمی کرده و جانش را آزرده اندیشید. شاید علت این‌همه مصائب را در دو چیز دانست. یکی طمع و آز جاه‌طلبان داخلی و قدرت‌های خارجی برای تسلط بر هلال حاصل‌خیز و به‌خصوص عراق و دیگری تضاد‌های فکری، اعتقادی، دینی، مذهبی، قومی و ایدئولوژیک در عراق که باعث خصومت و خشونت بین پیروان آن‌ها شده است.

تا مردم عراق اذهان خود را مثبت نکنند و منتظر رویداد‌های شیرین و فرح‌بخش نباشند؛ تا متنفذین و قدرت‌طلبان تساهل و تسامح را پیشه‌ی خود نسازند و تا پیروان ادیان، اندیشه‌ها و مکاتب مختلف به عقائد همدیگر عملاً احترام نگذارند و باور‌های یکدیگر را تحمل نکنند عراق روزگار خوش و خرم را نخواهد دید. اما این به تنهایی کافی نیست.

باید تحولات عراق را به طور ریشه‌ای تجزیه و تحلیل و آسیب‌شناسی نمود تا بر اساس این یافته‌ها، راه‌هایی پیدا نمود. پژوهشگران و متفکرین زیادی در این مسیر تلاش نموده‌اند اما کسی مانند دکتر علی الوردی به این گستردگی آن‌هم از نگاه جامعه‌شناختی به تاریخ تحولات عراق نگریسته است. اگر‌چه دیدگاه‌های جامعه‌شناختی وی در جهان به‌خصوص در میان عربان مخالفین و موافقینی دارد اما این تلاش علمی وی که از سر دردمندی و دل‌سوزی برای کشور‌ش است قابل توجه است. اهمیت کار وی آنگاه دوچندان نِمود پیدا می‌کند که وی یک محقق شیعه و تحصیل‌کرده‌ی دانشگاه تگزاس آمریکا است و نظراتی برخلاف دیدگاه غالب ارائة می‌دهد.

دکتر الوردی کتاب‌هایی در خصوص مشکلات اجتماعی مردم منطقه نوشته است که واکنش‌هایی را بر انگیخت. طی چند دهه‌ی اخیر تعدادی از کتاب‌های وی به زبان‌های دیگر ترجمه شده است مانند کتاب « وعاظ السلاطین » که پیش از انقلاب به فارسی برگردانده شد.

اما کتاب مورد بحث که یکی از مهم‌ترین کتاب‌های این استاد جامعه‌شناسی است کتاب « لمحات اجتماعیة من تاریخ العراق الحدیث» می‌باشد. این کتاب در 8 جلد است که جلد یکم آن را دکتر هادی انصاری با قلمی شیوا و روان به فارسی برگردانده و با عنوان « تاریخ عراق؛ دیدگاه‌های اجتماعی از تاریخ عراق معاصر » به چاپ رساند.
وی کتاب خود را با دید جامعه‌شناسانه فراهم آورد، او به بررسی تاریخ عراق از چهار قرن پیش که عراق از زیر نفوذ و قدرت دولت صفویان بیرون آمد و تحت سلطة دولت عثمانی قرار گرفت، آغاز کرده است. نامبرده این تاریخ را تا میانه‌ی دوره‌ی پادشاهی عراق در نیمه‌ی قرن بیستم میلادی ادامه داده است و پس از آن به علت اختناق و فشاری که از سوی رژیم بعث عراق در آن هنگام وجود داشت، از ادامه‌ی آن باز ماند.

اهمیت این دوره از تاریخ برای ایران و ایرانیان از آن جهت است که بخش گسترده‌ای از آن به رویدادهای مشترک میان عراق و ایران، ارتباط داشته که به بررسی نقش ایران و ایرانی در زندگی سیاسی، اجتماعی، مذهبی و اقتصادی عراق پرداخته است. بخش‌های وسیعی از کتاب به جنگ‌های صفویان، نادرشاه، کریم‌خان زند و قاجاریه و اختلافات مرزی میان عثمانی و ایران و روابط مردم ایران و عراق می‌باشد.

یکی از بخش‌های مهم این تاریخ، بررسی رویدادهای ثورة العشرین یا انقلاب قرن بیستم که همان انقلاب سال 1920 میلادی عراق است. در این انقلاب علما و مراجع شیعه و ایرانی نقش رهبری و اساسی این قیام و انقلاب را علیه استعمار و سیاست‌های انگلیس در عراق را به عهده داشتند.

دکتر علی وردی، با توانمندی بسیار توانسته است به بررسی و تحلیل و ریشه‌یابی حوادث و رویدادهای این انقلاب بپردازند. مهم‌تر آنکه نامبرده توانست در شرایط ضد ایرانی و سنی زده‌ی عراق، نقش واقعی و جایگاه حقیقی مراجع شیعه را نشان دهد و از این رو پس از چندی، چاپ این کتاب از سوی رژیم بعث عراق، جلوگیری به عمل آمد و یکی از کتاب‌های ممنوعه در عراق گردید.

برای آگاهی بیشتر از محتویات کتاب  به عناوین بخش‌ها و فصل‌ها مراجعه می‌کنیم

 بخش اول : آغاز تشکیل دولت عثمانیان تا نیمه قرن نوزدهم

• فصل اول: برپایی دولت عثمانی و فتح عراق
• فصل دوم: دولت صفویه و تشیع
• فصل سوم: دوران دوم عثمانیان
• فصل چهارم: انقراض دولت صفویه و ظهور نادرقلی
• فصل پنجم: نادر قلی و اندیشه مذهب پنجم
• فصل ششم: دوران ممالیک در عراق (دوره نخست)
• فصل هفتم : سلیمان کبیر و پیدایش حرکت وهابیان
• فصل هشتم : ممالیک پس از سلیمان کبیر
• فصل نهم: داود پاشا
• فصل دهم: پایان ینی چریان و ممالیک

 بخش دوم: رخدادهای نیم قرن عراق از 1831 تا 1872

• فصل اول: رخدادهای مصر و شام
• فصل دوم: گوشه‌هایی از تاریخ دولت عثمانی
• فصل سوم : ولایت علی‌رضا پاشا
• فصل چهارم : ولایت نجیب پاشا
• فصل پنجم: قُرَةَ العین
• فصل ششم: وقایع عراق در دوه دهه
• فصل هفتم: ولایت مدحت پاشا

 بخش سوم: از آغاز دوران عثمانی تا نیمه قرن نوزدهم

• فصل اول: سلطان عبدالحمید
• فصل دوم: رویدادهای عراق در دوران حمیدی
• فصل سوم: میرزا محمدحسن شیرازی  و نظام اجتهاد شیعه
• فصل چهارم : انقلاب مشروطه در ایران و تأثیر آن در عراق
• فصل پنجم: مشروطیت ترکیه و رخدادهای دوران قانون‌گرایی
• فصل ششم: رخدادهای عراق در دوران نظام‌گرایی
• فصل هفتم: نهضت بیداری عرب و تأثیر آن در عراق
• فصل هشتم: آغاز تمدن تازه در عراق
• فصل نهم: سید جمال الدین افغانی

نشانی: تهران، میدان فلسطین، فروشگاه مرکزی
تلفن: 88921980
نمابر: 88903843
پست الکترونیکی: intlpub@intlpub.ir این آدرس ایمیل در مقابل هرزنامه‌ها محافظت می شود. برای مشاهده آن نیاز به فعال کردن جاوا اسکریپت دارید.
وب‌گاه: www.intlpub.ir

درباره‌ی دکتر علی الوردی
علی الوردی (متولد ژوئیه ۱۹۱۳)، استاد دانشگاه، مورخ و جامعه شناس عراقی است که به میانه روی مشهور بود و از پیشگامان مکتب سکولاریسم در عراق به شمار می‌رود.
علی الوردی، در بغداد، در محله کاظمیه بغداد به دنیا آمد. وی در سال ۱۹۲۴ تحصیل را رها نمود تا به کار در عطاری مشغول شود. او به دلیل خواندن کتاب و مجلات مشتریان را به حال خود رها می‌نمود به همین دلیل از کار اخراج شد. پس از مدتی مغازه کوچکی برای خود راه‌اندازی کرد و در سال ۱۹۳۱ در کلاس ششم ابتدایی در مدرسه شبانه ثبت نام نمود و این آغاز زندگی جدید او بود. پس از پایان تحصیلات به شغل معلمی روی آورد. در سال ۱۹۳۲ لباس سنتی خود را کنار گذاشت و کت و شلوار پوش گردید. پس از پایان دوره متوسطه، به دلیل کسب رتبه سوم کشوری، بورسیه تحصیل در دانشگاه آمریکایی بیروت را دریافت نمود. وی پس از دریافت لیسانس در آن دانشگاه، با بدست آوردن بورسیه‌ای دیگر به دانشگاه تگزاس آمریکا رفت و در سال ۱۹۴۸ در مقطع فوق لیسانس و در سال ۱۹۵۰ در مقطع دکترا فارغ التحصیل شد و در۱۳ ژوئیه ۱۹۹۵ درگذشت.

سالنمای تحصیلی
• سال ۱۹۲۴ ترک تحصیل نمود.
• سال ۱۹۳۱ از مقطع ششم ابتدایی به ادامه تحصیل پرداخت.
• سال ۱۹۴۶ از دانشگاه آمریکایی بیروت در مطقطع لیسانس فارغ التحصیل گردید.

سال ۱۹۴۸ از دانشگاه تگزاس در مقطع فوق لیسانس فارغ التحصیل گردید.
سال ۱۹۵۰ از دانشگاه تگزاس در مقطع دکترا فارغ التحصیل گردید.
رئیس دانشگاه تگزاس هنگام اعطای مدرک دکترا به او گفت: دکتر وردی، در آینده شما نفر اول جامعه‌شناسی جهان خواهید شد.

مناصب
• سال ۱۹۴۳ بعنوان معلم در مدرسه ابتدایی مرکزی بغداد منصوب شد.
• سال ۱۹۵۰ بعنوان استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه بغداد مشغول به کار شد.
• سال ۱۹۷۰ بنا به درخواست خود، از دانشگاه بغداد بازنشته و لقب استاد دانا به او اهداء شد.
نویسندگانی چون سلامة موسی، عبدالرزاق محی‌الدین کتاب‌هایی درباره او نوشتند. صدها مقاله در روزنامه‌ها و مجلات و تعداد بیشماری پایان‌نامه در مقاطع فوق لیسانس و دکترا درباره او نگاشته شد. در اواخر دهه هفتاد مشغول نگاشتن زندگینامه خویش گردید.

تاثیر ابن خلدون بر جامعه‌شناسی علی الوردی
علی الوردی در نگاه جامعه‌شناسی تحت تاثیر ابن خلدون قرار گرفت و این نگاه موضوعی (Objectivity) مشکلات فراوانی برای او بوجود آورد، زیرا او نه از مارکسیست‌ها تبعیت کرد ونه ایدئولوژی‌های نژادی را پذیرفت، این روش او مخالف پیروان این ایدئولوژی‌ها را برانگیخت. ناسیونالیست‌های عراقی پش از آنکه او کتاب اول خود را "شخصیت انسان عراقی" نام نهاد، او را به وطن پرستی متهم کردند زیرا اعتقاد آنان بر این بود که شخصیت انسان‌های عرب در همه کشورهای عربی متشابه است. کمونیست‌های عراق نیز به دلیل عدم پیروی از روش مادیشان در تحقیقات، او را مورد انتقاد قرار دادند.

تحلیل الوردی از ساختار جامعه جدید عراق
مطالعات الوردی درباره شخصیت انسان عراقی، مهمترین پژوهش‌های صورت گرفته در نوع خود به شمار می رود و می تواند به مانند الگویی در مطالعه سایر مناطق خاورمیانه به کار رود. الوردی شخصیت انسان عراقی را بعنوان یک شخصیت دو وجهی مورد مطالعه قرار داد که همزمان ارزش‌ها واعتقادات صحرانشینی و شهرنشینی را داراست. از آن رو که موقعیت جغرافیایی عراق،از سویی به دلیل وجود رودخانه‌ها و سایر منابع آبی امکان بوجود آمدن شهر را داراست در حالی که نزدیکی آن به صحرای عربی، عراق را به مقصد مناسبی برای مهاجرت‌های گسترده صحرانشینان مبدل ساخت که آخرین نمونه این مهاجرت‌ها به حدود 250 سال پیش بر می گردد. الوردی عراق را به مانند کوره ریخته گری توصیف می‌کند که برای ذوب صحرانشینان مهاجر و درآمیختن آنان با ساکنان عراق که در شهرنشینی و پیشرفت از مهاجرین پیشی گرفته اند، به کار رفته است .این موضوع باعث شکل گرفتن نسلی با دو ارزش متفاوت صحرانشینی و شهرنشینی می‌شود که از سویی به مهمان نوازی و فراوانی جمعیت می بالد در حالی که زندگی در شهر او را به پذیرفتن قوائد شهرنشینی ناچار می سازد. علی الوردی اکثر مناطق عراق را به جز مناطق کرد نشین مورد مطالعه قرار داد که بنا به اعترافش در کتاب " مطالعه ای در ساختار جامعه عراق" ناشی از عدم آشنایی او به زبان کردی بود. وی علاوه بر تاثیر پذیری از ابن خلدون، تحت تاثیر نگاه موضوعی و روش عقلانی در مطالعات اجتماعی و روانشناختی رفتارهای بشری جاحظ قرار گرفت.