آثار تاریخ شفاهی و مشکلات پیش رو-4

شتاب‌زدگی

تاریخ شفاهی، یک موضوعِ سهلِ ممتنع است؛ به ظاهر ساده و در باطن دشوار. یکی از آفت‌های تاریخ شفاهی، ساده انگاشتنِ آن است. برخی تصور می‌کنند تنها با ضبط صدای یک راوی و پیاده‌سازی آن (و در برخی موارد حتی بدون پیاده‌سازی)، می‌توان یک کار تاریخ شفاهی تولید کرد، اما اگر بپذیریم تاریخ شفاهی یک علم است و روش انجام آن هم یک فن، باید ویژگی‌ها و استانداردهایی برای آن در نظر بگیریم. یکی از مواردی که به کار تاریخ شفاهی آسیب جدی می‌زند، تعجیل یا شتاب‌زدگی در کار است.

آثار تاریخ شفاهی و مشکلات پیش رو-3

ویژگی‌های مصاحبه شونده

یک مصاحبه‌شونده خوب، فردی است که در دسترس باشد. ویژگی در دسترس بودن هم یک ویژگی نسبی است؛ یعنی ممکن است مصاحبه‌شونده برای برخی از مصاحبه‌کنندگان در دسترس باشد و برای برخی دیگر خیر. از طرفی در دسترس بودن لزوماً به معنای امکان ملاقات حضوری نیست. بنا بر نوع مصاحبه، اگر حضوری باشد، در دسترس بودن به معنی ملاقات است. اگر نوع مصاحبه تلفنی، اینترنتی و... بود، منظور از در دسترس بودن این است که امکان ارتباط مصاحبه‌کننده با مصاحبه‌شونده فراهم باشد.

کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی-4

ویژگی‌های مصاحبه‌کننده

تولیدِ یک اثر تاریخ شفاهی شبیهِ ساختن یک ساختمان است که اجزای اولیه‌ای دارد. این اجزای سازنده اگر خوب تهیه نشود، کار نهایی نیز نتیجه مطلوبی در پی نخواهد داشت. مواد اولیه تاریخ شفاهی شامل دو بخش است؛ یکی حرف‌هایی که مصاحبه‌شونده می‌زند و دیگر مواردی که تدوین‌کننده جمع‌آوری می‌کند. میزان قابل توجهی از اثر، مربوط به مطالبی است که مصاحبه‌شونده بیان می‌کند. برای این‌که مصاحبه‌شونده مطالبی بیان کند که مفید واقع شود، لازم است مصاحبه‌کننده‌ای باشد که با ظرافت و هنرمندی، آن‌ها را از ذهن راوی بیرون بکشد.

کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی -3

نمایه

یکی از ملزوماتی که در کتاب‌های تاریخ شفاهی باید به آن توجه ویژه‌ای کرد نمایه است. نمایه عبارت‌است از خرد کردن محتوای کتاب بر اساس گونه. یعنی محتوای کتاب بر اساس دسته‌بندی‌های مختلف خرد شده و دوباره در انتهای کتاب آورده شود. زمانی که یک پژوهشگر در کتاب‌ها به دنبال موضوع خاصی می‌گردد، امکان خواندن همه آن کتاب‌ها از صفر تا صد را نخواهد داشت؛ چرا که هم تعداد منابع زیاد هستند و هم میزان تولید علم سریع و فراوان است؛ بنابراین نه امکان خواندن همه کتاب‌ها وجود دارد و نه این کار منطقی است. در اینجا پژوهشگر برای یافتن موضوع مورد نظر خود به نمایه کتاب‌ها مراجعه می‌کند.

میراثی بدون نظام حقوقی

تاریخ شفاهی که از طریق مصاحبه‌های هدفمند انجام می‌شود، بخشی از گذشته را حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل می‌کند و حاوی منابع مهمی برای پژوهشگران رشته‌های مختلف علمی است. بسیاری از وقایع و اطلاعات دوره معاصر از طریق همین فایل‌های صوتی و تصویری، ماندگار می‌شوند که بدون آن‌ها امکان حفظ و انتقال به آینده را ندارند. مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، در بسیاری از مواقع، موقعیتی منحصر به فرد دارند و حفظ و نشر آن‌ها از جهات مختلف حائز اهمیت است؛ خصوصاً از آن رو که شاید...

آثار تاریخ شفاهی و مشکلات پیش رو-2

در تولید و انتشار آثار تاریخ شفاهی، افراد مختلفی نقش دارند مانند: فردی که خاطرات را در ذهن دارد (راوی)، مصاحبه‌کننده، تدوین کننده، ناشر، سرمایه‌گذار و نقش‌هایی از این دست. هرچند تولید آثار تاریخ شفاهی با تولید گونه‌های دیگر آثار ادبی شباهت‌هایی دارد، اما در این میان تفاوت‌هایی هم وجود دارد. چراکه هر کدام از نقش‌هایی که در تولید این اثر دخیل هستند می‌توانند ادعا کنند حقوق اثر متعلق به آن‌هاست و در صورت حذف آن‌ها از چرخه تولید، کار به سرانجام نمی‌رسید. پرسشی که در این‌جا مطرح می‌شود این است که حقوق معنوی و مادی یک اثر تاریخ شفاهی واقعاً متعلق به کیست؟

کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی -2

تعامل بیشتر با مخاطب: پیشرفت فناوری ابزارهایی در اختیار تولیدکنندگان کتاب‌های تاریخ شفاهی قرار داده است که با کمک آنها می‌توان تعامل بهتر و بیشتری با مخاطب داشت. به طور مثال می‌توان به‌جای چاپ عکس‌ها و سندها در انتهای کتاب، این تصاویر در فضای مجازی بارگذاری شوند؛ سپس می‌توان با استفاده از رمزینه پاسخ سریع‌، پیوند تصاویر را در اختیار مخاطب قرار داد.

کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی -1

پیوند عکس و سند ضمائم به متن کتاب: انتخاب عکس‌ها و سندهای انتهایی باید مرتبط با مطالبی باشد که در متن کتاب آمده است. برای ارتقاء کیفیت اثر، پیشنهاد می‌شود این عکس‌ها و سندها به متن پیوند داده شوند. بهتر است در زیرنویس عکس و سند شماره صفحه متن کتاب را بیاوریم؛ در متن کتاب نیز شماره سند یا عکس مرتبط را در داخل پرانتز بیاوریم تا مخاطب به سادگی به آن دسترسی داشته باشد.

آثار تاریخ شفاهی و مشکلات پیش رو-1

سایت تاریخ شفاهی برای فهم بیشتر مشکلات تولید کتاب با موضوع تاریخ شفاهی یا خاطرات، با برخی صاحبنظران و دست‌اندرکاران گفتگوهای کوتاهی انجام داده‌ است که ماحصل آن به صورت یادداشت‌های کوتاه و در چند قسمت تقدیم خوانندگان خواهد شد. تعجیل در کارهای پژوهشی آفت بزرگی است، ولی در تاریخ شفاهی بیشتر به چشم می‌آید. این مشکل بیشتر به سفارش‌دهندگان پروژه‌ها برمی‌گردد.

تاریخ شفاهی؛ علم یا روش

علم را کوشش نظام‌مند با هدف رسیدن به نتایج قابل تجزیه و تحلیل و اندازه‌گیری می‌دانند و تاریخ را علم بررسی رویدادهای گذشته می‌خوانند. پرسش این است که تاریخ شفاهی که نسبتی عمیق با تاریخ دارد، از جنس علم است یا روشی پژوهشی ذیل علم تاریخ! برای رسیدن به پاسخ، بهتر است نگاهی به پیشینه تاریخ شفاهی انداخته شود. تاریخ شفاهی از دستاوردهای جدید پژوهش در تاریخ است که به شرح و شناسایی رویدادهای گذشته بر اساس نگاه، شنیده‌ و عملکرد شاهدان و افراد مرتبط می‌پردازد.