«مدرسه تاریخ شفاهی»-3

از تعریف طرح تا برآورد هزینه‌های پروژه تاریخ شفاهی

به گزارش سایت تاریخ شفاهی، سومین جلسه آنلاین «مدرسه تاریخ شفاهی» عصر دوشنبه، 18 تیر 1403 با سخنرانی دکتر مهدی ابوالحسنی ترقی با محوریت «موضوع‌یابی و تعریف پروژه در تاریخ شفاهی» به همت انجمن ایرانی تاریخ برگزار شد. دکتر مهدی ابوالحسنی ترقی با اشاره به اهمیت ثبت و ضبط تاریخ شفاهی مربوط به خانواده جانبازان اظهار داشت: ««باید به موضوعات به‌ظاهر کم‌اهمیت، اما مهم در حیات اجتماعی- اقتصادی- فرهنگی جامعه توجه کنیم...

«مدرسه تاریخ شفاهی»-2

شباهت‌های خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی؛ عامل خلط مبحث

به گزارش سایت تاریخ شفاهی، دومین جلسه آنلاین «مدرسه تاریخ شفاهی» عصر یکشنبه، 17 تیر 1403 با سخنرانی دکتر مهدی ابوالحسنی ترقی با محوریت «مرز تاریخ شفاهی با سنت شفاهی و خاطره‌گیری» به همت انجمن ایرانی تاریخ برگزار شد. دکتر ابوالحسنی در آغاز سخنانش، اظهار داشت: «متأسفانه تاکنون، متوجه یک بدفهمی از تاریخ شفاهی شده‌ایم. همه آنچه به عنوان سند شفاهی از گذشته وجود دارد، جزو تاریخ شفاهی محسوب می‌کنیم. باید تفاوت تاریخ شفاهی با خاطره‌گویی و خاطره‌نویسی را بدانیم. البته سازوکار و شباهت‌هایی با هم دارند که باعث فریب ما و خلط مبحث می‌شود. تاریخ شفاهی، مجموعه‌ای از روایات تاریخی از عاملان، ناظران و کارگردانان تاریخ است که در کنار هم قرار می‌گیرند...

«مدرسه تاریخ شفاهی»-1

از تاریخ شفاهیِ«واقعه‌محور» تا «هرمنوتیک» و «حولیات»

به گزارش سایت تاریخ شفاهی، اولین جلسه آنلاین «مدرسه تاریخ شفاهی» عصر شنبه، 16 تیر 1403 با سخنرانی دکتر مرتضی نورائی درباره «تاریخچه و چشم‌اندازهای تاریخ شفاهی» به همت انجمن ایرانی تاریخ برگزار شد. دکتر نورائی گفت: تاریخ شفاهی دهه‌های اول، واقعه‌محور بود. سپس نوع دیگری از تاریخ‌های محلی زاده شد که هرمنوتیک یا بر اساس تفسیر افراد از وقایع بود. یعنی تفسیر افراد در مصاحبه اهمیت داشت؛ نه عین واقعه. در کنار بحث خودِ واقعه و تفسیر آن، تاریخ شفاهی به سمت این رفت که حولیات وقایع را درنظر بگیرد. یعنی وقایع ریزی در حاشیه یک اتفاق، رخ داده که منجر به یک واقعه بزرگ شده است.

اسناد مورد استفاده تاریخ شفاهی

اسناد، تصاویر، دست‌نوشته‌ها و دیگر آثار بر جای مانده از گذشته، شواهد تاریخی هستند که در کانون توجه پژوهشگران قرار دارند. در بسیاری از مصاحبه‌های تاریخ شفاهی با مدارکی مواجه هستیم که مصاحبه‌شونده یا پژوهشگر سعی در استفاده و ضمیمه کردن آن‌ها در بخش پیوست یا لابه‌لای صفحات دارند. با این مقدمه سه پرسش مطرح است: اول اینکه از اسناد چگونه باید بهره برد و استناد به آن‌ها در چه فرآیندی باید صورت گیرد؟

تفاوت‌های «مصاحبه تاریخ شفاهی» و «مصاحبه خبری»

از هدف و محتوا تا شیوۀ پرسش

سایت تاریخ شفاهی – افرادی که قصد ورود به فضای تاریخ شفاهی را دارند، باید آگاه باشند که بین مصاحبه تاریخ شفاهی و مصاحبه خبری، تفاوت وجود دارد. نباید به عنوانِ شفاهی‌کار، یک مصاحبه خطی همچون مصاحبه خبری در پیش گرفت. دست‌یابی به این مهارت نیز، مستلزم دانش‌افزایی، تکرار و تمرین است. در یادداشت پیشِ رو، به تفاوت‌های مصاحبه خبری و مصاحبه تاریخ شفاهی خواهیم پرداخت. تأکید می‌کنم که این یادداشتِ یک خبرنگار است و جنبه علمی و پژوهشی ندارد.

آثار تاریخ شفاهی و مشکلات پیش رو-4

شتاب‌زدگی

تاریخ شفاهی، یک موضوعِ سهلِ ممتنع است؛ به ظاهر ساده و در باطن دشوار. یکی از آفت‌های تاریخ شفاهی، ساده انگاشتنِ آن است. برخی تصور می‌کنند تنها با ضبط صدای یک راوی و پیاده‌سازی آن (و در برخی موارد حتی بدون پیاده‌سازی)، می‌توان یک کار تاریخ شفاهی تولید کرد، اما اگر بپذیریم تاریخ شفاهی یک علم است و روش انجام آن هم یک فن، باید ویژگی‌ها و استانداردهایی برای آن در نظر بگیریم. یکی از مواردی که به کار تاریخ شفاهی آسیب جدی می‌زند، تعجیل یا شتاب‌زدگی در کار است.

آثار تاریخ شفاهی و مشکلات پیش رو-3

ویژگی‌های مصاحبه شونده

یک مصاحبه‌شونده خوب، فردی است که در دسترس باشد. ویژگی در دسترس بودن هم یک ویژگی نسبی است؛ یعنی ممکن است مصاحبه‌شونده برای برخی از مصاحبه‌کنندگان در دسترس باشد و برای برخی دیگر خیر. از طرفی در دسترس بودن لزوماً به معنای امکان ملاقات حضوری نیست. بنا بر نوع مصاحبه، اگر حضوری باشد، در دسترس بودن به معنی ملاقات است. اگر نوع مصاحبه تلفنی، اینترنتی و... بود، منظور از در دسترس بودن این است که امکان ارتباط مصاحبه‌کننده با مصاحبه‌شونده فراهم باشد.

کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی-4

ویژگی‌های مصاحبه‌کننده

تولیدِ یک اثر تاریخ شفاهی شبیهِ ساختن یک ساختمان است که اجزای اولیه‌ای دارد. این اجزای سازنده اگر خوب تهیه نشود، کار نهایی نیز نتیجه مطلوبی در پی نخواهد داشت. مواد اولیه تاریخ شفاهی شامل دو بخش است؛ یکی حرف‌هایی که مصاحبه‌شونده می‌زند و دیگر مواردی که تدوین‌کننده جمع‌آوری می‌کند. میزان قابل توجهی از اثر، مربوط به مطالبی است که مصاحبه‌شونده بیان می‌کند. برای این‌که مصاحبه‌شونده مطالبی بیان کند که مفید واقع شود، لازم است مصاحبه‌کننده‌ای باشد که با ظرافت و هنرمندی، آن‌ها را از ذهن راوی بیرون بکشد.

کیفی‌سازی آثار تاریخ شفاهی -3

نمایه

یکی از ملزوماتی که در کتاب‌های تاریخ شفاهی باید به آن توجه ویژه‌ای کرد نمایه است. نمایه عبارت‌است از خرد کردن محتوای کتاب بر اساس گونه. یعنی محتوای کتاب بر اساس دسته‌بندی‌های مختلف خرد شده و دوباره در انتهای کتاب آورده شود. زمانی که یک پژوهشگر در کتاب‌ها به دنبال موضوع خاصی می‌گردد، امکان خواندن همه آن کتاب‌ها از صفر تا صد را نخواهد داشت؛ چرا که هم تعداد منابع زیاد هستند و هم میزان تولید علم سریع و فراوان است؛ بنابراین نه امکان خواندن همه کتاب‌ها وجود دارد و نه این کار منطقی است. در اینجا پژوهشگر برای یافتن موضوع مورد نظر خود به نمایه کتاب‌ها مراجعه می‌کند.

میراثی بدون نظام حقوقی

تاریخ شفاهی که از طریق مصاحبه‌های هدفمند انجام می‌شود، بخشی از گذشته را حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل می‌کند و حاوی منابع مهمی برای پژوهشگران رشته‌های مختلف علمی است. بسیاری از وقایع و اطلاعات دوره معاصر از طریق همین فایل‌های صوتی و تصویری، ماندگار می‌شوند که بدون آن‌ها امکان حفظ و انتقال به آینده را ندارند. مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، در بسیاری از مواقع، موقعیتی منحصر به فرد دارند و حفظ و نشر آن‌ها از جهات مختلف حائز اهمیت است؛ خصوصاً از آن رو که شاید...