پاسخ کارشناسان به سؤالات تاریخ شفاهی

100 سؤال/5

تاریخ شفاهی در پژوهش‌های تاریخی منبعی دست‌اول است، زیرا از گفت‌وگو با افرادی به دست می‌آید که در رخدادها حضور داشته یا شاهد مستقیم آن بوده‌اند. این روش اطلاعاتی زنده، انسانی و بخشی از متن واقعی رویدادها ارائه می‌دهد که معمولاً در اسناد رسمی یافت نمی‌شود. بااین‌حال، چون روایت‌ها بر حافظه و برداشت شخصی تکیه دارند، احتمال خطا، فراموشی یا سوگیری ذهنی وجود دارد.

چالش‌های مصاحبه در تاریخ ‌شفاهی

تاریخ‌شفاهی، حاصل تعامل و گفت‌و‌گوی هدف‌دار و برنامه‌ریزی شده بین دو طرف مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده است. هریک از این دو طرف باید ویژگی‌ها، آمادگی‌ها و مهارت‌هایی داشته باشند تا مصاحبه به نتایج مطلوب برسد. برخی مصاحبه تاریخ‌ شفاهی را امری آسان می‌دانند، زیرا قرار است مصاحبه‌شونده خاطره بگوید و ضبط ‌صوت یا دستگاه فیلم‌برداری سخنان‌شان را ضبط کند.

پاسخ کارشناسان به سؤالات تاریخ شفاهی

100 سؤال/4

اقبال عمومی به تاریخ شفاهی از آن روست که این شیوه، چهره‌ای انسانی و زنده از گذشته ارائه می‌دهد. برخلاف متون رسمی، تاریخ شفاهی احساسات، تجربه‌های شخصی و نگاه کنشگران را ثبت می‌کند و واقعیت را از زبان شاهدان عینی بازمی‌گوید. این روش با بازسازی حافظه جمعی، فاصله مردم با تاریخ را از میان برمی‌دارد و در جوامعی با اسناد ناقص یا تحریف‌شده، امکان کشف بخش‌های پنهان تاریخ را فراهم می‌سازد.

پاسخ کارشناسان به سؤالات تاریخ شفاهی

100 سؤال/3

خاطره تجربۀ شخصی و خام است، امّا تاریخ شفاهی با روش‌مندی، راستی‌آزمایی و تحلیل، آن تجربه را به منبعی معتبر برای فهم تاریخ معاصر بدل می‌کند. در تاریخ شفاهی، روایت‌ها نه از زبان نخبگان بلکه از دید مردم عادی بیان می‌شود؛ روایتی بی‌واسطه، مردمی و زنده که میان تجربۀ فردی و حافظۀ جمعی پیوند برقرار می‌سازد.

پاسخ کارشناسان به سؤالات تاریخ شفاهی

100 سؤال/2

به نظر می‌رسد مهم‌ترین علت بی‌میلی دانشگاهیان به تاریخ شفاهی، کمبود منابع، ناآگاهی و نگاه سنتی به تاریخ است. ایجاد مراکز تاریخ شفاهی زیر نظر گروه‌های تاریخ و انتشار مجلات علمی با این موضوع می‌تواند زمینه آشنایی عملی و افزایش اعتبار مطالعات تاریخ شفاهی را فراهم آورد.

پاسخ کارشناسان به سؤالات تاریخ شفاهی

100 سؤال/1

ورود مراکز دولتی به عرصه تاریخ شفاهی، پدیده‌ای دو وجهی است، زیرا هم فرصت به شمار می‌آید و هم تهدید. از یک‌سو، این ورود فرصت محسوب می‌شود، چرا که زمینه‌ ثبت و نگهداری بخشی از میراث شفاهی کشور را فراهم کرده است؛ مراکز دولتی در چارچوب مأموریت‌های خود می‌کوشند مجموعه‌ای از روایت‌ها را گردآوری و منتشر کنند.

سه‌گانه ارکان تاریخ شفاهی؛

واکاوی مفهوم «زمان»، «مکان» و «راوی» در فرآیند مصاحبه

تاریخ شفاهی به مثابه روش پژوهشی، تنها گردآوری داده نیست، بلکه فرآیندی است برای خلق سند تاریخی. هستۀ اصلی این روش، مصاحبه است. کیفیت مصاحبه به درک مصاحبه‌گر از سه مفهوم به هم‌پیوستۀ راوی، زمان و مکان وابسته است. این سه عنصر، مثلثی را تشکیل می‌دهند که هر ضلع آن بر دو ضلع دیگر اثر می‌گذارد و روایتی که تولید می‌شود، حاصل تعاملِ هر سه است.

گوش‌ کردنِ فعال در مصاحبه‌های تاریخ شفاهی

مبانی نظری و راهکارهای عملی

در مصاحبۀ تاریخ شفاهی، هدف صرفاً ثبت گفت‌وگوهای روزمره یا خاطرات پراکنده نیست؛ بلکه استخراج دقیق و مستند داده‌هایی است که در بازسازی رویدادها و تحلیل روندهای تاریخی نقش کلیدی دارند. یکی از مهم‌ترین مهارت‌های مصاحبه‌کننده برای تحقق این هدف، گوش ‌کردنِ فعال است. مهارتی که با شنیدن صِرف، تفاوت دارد و به تحلیل، پردازش، واکنش‌گری هدفمند و هدایت جریان مصاحبه نیازمند است. در ادامه، این مهارت از منظر نظری و کاربردی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

تاریخ شفاهی با کدام رویکرد؟

در یک نگاه کلی به نظر می‌رسد با سه رویکرد میتوان به تاریخ شفاهی نگریست. رویکرد نخست آن است که تاریخ شفاهی را به مثابۀ تکنیک یا فن جمع‌آوری اطلاعات قلمداد کنیم. در این رویکرد، تاریخ شفاهی به مثابۀ مثلثی فرض می‌شود که یک ضلع آن مصاحبه‌شونده، ضلع دوم مصاحبه‌کننده یا مورخ شفاهی و ضلع سوم وسیله انتقال یا ضبط‌صوتی یا تصویری است...

گویاسازی

هنگام انجام پژوهش یا در مرحله تدوین، باید مخاطب را در نظر گرفت و زمینه درک بهتر متن  را برای او فراهم آورد. وقتی در پژوهش از یک‌ سری گزاره‌ها یا اصطلاحات و تعابیر استفاده می‌شود که برای مخاطب ابهام ایجاد می‌کنند یا سبب آسیب به رشته معنایی متن تاریخ شفاهی می‌شود، باید به گویا‌سازی این بخش‌ها مبادرت ورزید.