ششمین نشست مجازی تاریخ شفاهی ایران

شیوه‌های تدوین و نگارش تاریخ شفاهی – 1

ششمین نشست تاریخ شفاهی در کلاب‌هاوس و رومِ تاریخگر در روز شنبه 25 دی 1400 با مدیریت دکتر مهدی فراهانی منفرد و اجرای خانم مصفا برگزار شد. در این نشست دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی، دکتر حبیب‌الله اسماعیلی، دکتر سید محمود سادات بیدگلی، دکتر جواد عباسی، دکتر مهدی ابوالحسنی ترقی، علی‌محمد زمانی، دکتر اشرف و دکتر نازیلا خلخالی در باب تدوین و ویرایش در تاریخ شفاهی سخن گفتند.

سیصدوسی‌وچهارمین برنامه شب خاطره -2

مجری در ادامه به معرفی دومین راوی برنامه، آقای محمود نجف‌پور پرداخت و گفت: در شرایطی که باید روحیه اسرا، به‌ویژه رزمندگان کم سن و سال‌تر، حفظ می‌شد و با مشکلات اردوگاه کنار می‌آمدند، وجود افرادی که سعی می‌کردند انرژی اسرا را حفظ کنند و نگذراند سختی‌ها آنان را از پا بیندازد لازم بود. آقای نجف‌پور که به شغل پیرایشگری مشغول بود، از کسانی است که به گفته سایر آزادگان، بمب انرژی اردوگاه بود.

اهمیت و کارکرد تاریخ شفاهی در مستندسازی دانش و تاریخ سازمانی - 4

به نظرم تاریخ شفاهی هم مانند برخی چیزهای دیگر در ایران کمی دچار آفت‌هایی شده یا حداقل دارد می‌شود و فکر می‌کنم که متخصصان و متولیان حوزه تاریخ شفاهی باید مراقبت کنند، رصد کنند و هشدار دهند. خروجی بسیاری از آنچه که اکنون به عنوان تاریخ شفاهی عنوان می‌شود تاریخ نیست. یعنی یک مجموعه خاطرات است که آمده‌اند با یک عنوان تاریخ شفاهی و چند مصاحبه و حتی گاهی یک مصاحبه با یک نفر، منتشر کرده‌اند.

اهمیت و کارکرد تاریخ شفاهی در مستندسازی دانش و تاریخ سازمانی - 3

بازبینی دوباره برای حرف‌هایی که مخصوصاً مدیران ارشد در تاریخ شفاهی می‌زنند بسیار مهم است. اگر می‌خواهیم روند‌ها را به صورت کلی بگوییم اشکالی ندارد. پنج تا جمله یا گزاره و دو پاراگراف می‌شود. خاطرات و زندگی هم که نوشته شود مجموعاً دوازده یا چهارده صفحه می‌شود. اما در آن بخش‌هایی که دوره خود مصاحبه‌شونده است و می‌خواهد تبیین کند، حتماً باید اطلاعات دوره را به او بدهیم که متأسفانه من دیده‌ام در بعضی جاها این اتفاق نمی‌افتد.

اهمیت و کارکرد تاریخ شفاهی در مستندسازی دانش و تاریخ سازمانی - 2

در دنیا دو گام را برای تاریخ شفاهی لحاظ می‌کنند. اول این‌که مستندسازی حافظه سازمانی است. یعنی سازمان را به عنوان یک موجود زنده در نظر می‌گیرند که همانطور که تمام اداری‌ها می‌دانند، همه ناگفته‌های سازمانی در اسناد نمی‌آیند. بحثی که آقای ابوالحسنی می‌گویند دال بر تاریخ رسمی اداری است؛ یعنی آن‌چه که در بخشنامه‌ها، اسناد رسمی، صورت‌جلسه‌ها، اساسنامه‌ها و... می‌آید. این یک بحث و قسمتی از تاریخ سازمانی است. اما ما یک بحث از تاریخ غیررسمی سازمان‌ها را داریم که هیچ‌وقت در هیچ جا نمی‌آید.

اهمیت و کارکرد تاریخ شفاهی در مستندسازی دانش و تاریخ سازمانی - 1

در پنجمین نشست از مجموعه نشست‌های تاریخ شفاهی در ایران، دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی، دکتر حبیب‌الله اسماعیلی و دکتر مهدی ابوالحسنی، با اجرای خانم زهرا مصفا به بحث نشستند. در این جلسه که در تالار تاریخگر کلاب هوس تشکیل شد، درباره «اهمیت و کارکرد تاریخ شفاهی در مستندسازی دانش و تاریخ سازمانی» گفت‌وگو شد.

چهارمین نشست مجازی تاریخ شفاهی ایران

تاریخ شفاهی ایران در فراسوی مرزها - 4

من اساساً معتقد نیستم که در تاریخ شفاهی باید مثل ضبط‌صوت عمل کنیم و بنشینیم تا طرف مقابل هرچیز می‌خواهد بگوید. بر عکس، معتقد هم نیستم که تاریخ شفاهی مثل بازجویی است و مصاحبه‌شونده را بنشانیم و هرچه دوست داریم از او بپرسیم. مرز بین این ضبط‌صوت یا بازجو شدن در تاریخ شفاهی مرز لرزان و خطرناکی است. یعنی نه می‌توانید هرچه دوست دارید بشنوید و نه می‌توانید فقط ساکت بمانید و به هرچه او دوست دارد گوش کنید. هرکدام از این‌ها مصاحبه را به سمت تباهی می‌برد. تمام دوستان این را تجربه کرده‌اند و می‌دانند. تاریخ شفاهی موضوعی است که ضمن این‌که ارزش و جایگاه خودش را دارد، به هیچ عنوان نمی‌تواند به عنوان تنها منبع و یگانه رفرنس تاریخ‌نگاری محسوب شود.

چهارمین نشست مجازی تاریخ شفاهی ایران

تاریخ شفاهی ایران در فراسوی مرزها - 3

من مهم‌ترین کار در تاریخ شفاهی را -بر خلاف آنچه که بسیاری می‌گویند- مصاحبه نمی‌دانم و حتی شاید مصاحبه را به نسبت تدوین و خروجی کار، مقداری ساده‌تر نیز می‌دانم. شفاهیت در تاریخ شفاهی در همه قسمت‌هایش وجود ندارد؛ یعنی خروجی کار تاریخ شفاهی در ایران و خارج از کشور به صورت مکتوب است. به این معنا که ما فایل‌های صوتی که در آنها گفت‌وگو می‌کنیم را منتشر نمی‌کنیم. خیلی به ندرت پیش می‌آید که یک گفت‌وگو به صورت کامل منتشر شود و اگر هم در این گروه‌های مجازی مطلبی منتشر می‌شود، خیلی محدود و در حد چند دقیقه است.

چهارمین نشست مجازی تاریخ شفاهی ایران

تاریخ شفاهی ایران در فراسوی مرزها - 2

من چهار کار از آقای احمدی را بررسی کردم. یکی خاطرات سرگرد هوایی پرویز اکتشافی بود که بسیار هم غنی است. بیشتر این‌ها پرسش و پاسخ است و ما معتقدیم وقتی عنوان تاریخ شفاهی بر یک متن می‌گذاریم، باید در همان قالب پرسش و پاسخ باشد و اگر قرار شد که پرسش‌ها حذف شوند و متن تبدیل به یک روایت یک‌دست شود، عنوان هم باید متناسب با آن تغییر پیدا کند؛ یعنی مسئله‌ای که کمتر در کشور ما رعایت می‌شود. به متن، عنوان تاریخ شفاهی می‌دهند اما بیشتر آن‌ها خاطره است یا به قول استاد کمره‌ای «خاطره‌واره» یا «داستان» است. این کار در هر سه طرحی که منتشر کردند وجود دارد.

چهارمین نشست مجازی تاریخ شفاهی ایران

تاریخ شفاهی ایران در فراسوی مرزها - 1

در چهارمین نشست از مجموعه نشست‌های تاریخ شفاهی در ایران که در تاریخ شنبه ۱۱ دی 1400 انجام شد، دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی، دکتر مرتضی رسولی‌پور و دکتر ابوالحسنی با اجرای خانم زهرا مصفا به بحث نشستند. در این جلسه که در تالار تاریخگر کلاب هوس تشکیل شد، درباره «تاریخ شفاهی ایران در فراسوی مرزها» گفت‌وگو شد. مجری در ابتدا طی مقدمه کوتاهی گفت: موضوع این نشست، تاریخ شفاهی ایران در فراسوی مرزها است که توسط اساتید و میهمانان به آن پرداخته خواهد شد.
5
...
 

اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی- 91

شما نمی‌دانید آن پسرک چه کرد و در مقابل آن ده نفر کماندوی ما چه حرکتی کرد ـ با اینکه تنها و غریب بود. برایتان گفتم که آن سرباز بیچاره به طرف پسرک نشانه رفت. پسرک دیگر گریه نمی‌کرد. او مردانه ایستاده بود و با چشمان باز به لوله تفنگی که به طرفش نشانه رفته بود نگاه می‌کرد. پس از لحظه‌ای سکوت صدای رگبار در بیابان طنین انداخت و گرد و خاک زیادی در اطراف پسرک به هوا برخاست. من به دقت ناظر این صحنه بودم. وقتی گرد و غبار فرو نشست پسرک هنوز سرپا ایستاده، خیره نگاه می‌کرد. از تعجب و حیرت کم مانده بود قلبم از کار بایستد. چطور چنین چیزی ممکن بود. پسرک ایستاده بود و با چشمان روشن و درشتش نگاه می‌کرد.