انواع مصاحبه‌ در تاریخ شفاهی

مصاحبه‌های‌ بی‌ساختار دربردارندة‌ گسترة‌ وسیعی‌ از موضوعات‌ است.‌ در مصاحبة بی ساختار یک‌ مصاحبه نامة‌ مفصل‌ پاسخها را محدود نمی‌کند. اگرچه‌ پژوهشگران‌ ممکن‌ است‌ به‌ موضوعات‌ کلیدی‌ خاصی‌ توجه‌ داشته‌ باشند، اما پاسخ‌دهنده‌ را ترغیب‌ می‌کنند تا عمیقاً دربارة‌ حیطه‌ها یا موضوعات‌ مرتبطی که‌ در مصاحبه‌نامه هم نیامده‌ است، بحث‌ کنند.

با چه کسی باید مصاحبه کرد؟

در تاریخ شفاهی پژوهشگران می‌باید برای انتخاب افراد مطلع، رویکردهای نظامدار و عملی اتخاذ کنند. این شیوه برای اطمینان از مصاحبه‏ها‏ی انجام شده مفید است که مصاحبه با گسترة وسیعی از افراد کلیدی انجام شود نه این که فقط بیانگر نگرش‏های تعداد قلیلی از افراد حاشیه‌ای یا گروه‏ها‏ باشد. انتخاب نظامدار افراد مطلع را نمونه‏گیری نام نهاده‌اند.

مراحل خاطره‏نگاری و خاطرات شفاهی جنگ تحمیلی

در این مجال کوتاه و اندک نمی‏توان به تفصیل سخن گفت؛ به ناچار می‏کوشم به طور خیلی فشرده و مختصر مطالبی را فهرست‏وار بیان کنم. یک تذکر لازم قبل از شروع بحث باید این تذکر ساده اما مورد غفلت قرار گرفته را بدهم که خاطره‏نویسی و خاطره‏نگاری شفاهی نیز مثل همه رشته‏ها‏ی تخصصی دیگر، نیاز به آموزش و تعلیم دارد و هر فردی با هر میزان دانش و سواد، نمی‏تواند دست به این کار بزند. خاطره‏نگاری موفق نیازمند مهارت‏ها‏ی چندی است که به مرور و طی زمان به دست می‏آید. اما خاطره‏نگاری شفاهی دارای مراحل چندی است که عبارتند از:

کارکردهای مصاحبه در تاریخ شفاهی

متن زیر پیاده سخنان حجت‏الاسلام سعید فخرزاده در نشست بررسی «جایگاه تاریخ شفاهی در پژوهش‌های تاریخی» که چندی پیش در دانشگاه خوارزمی ارایه شد. دیدگاه‏های ایشان به واسطه تجربه‏ای که در بیش از دو دهه فعالیت مستمر در عرصه تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به دست آورده‏اند، می‏تواند محل توجه علاقمندان این حوزه باشد.

ویژگی‏های یک مصاحبه گر خوب

در انجام ‏تاریخ شفاهی مصاحبه ابزار اصلی است. وجود یک مصاحبه‌گر ماهر و مؤدب در فرایند مصاحبه بسیار مهم است. یک مصاحبه‌ی خوب تنها به معیارهای زمانی، مکانی و فنی مصاحبه‌ بستگی ندارد، در این زمینه، برخی ویژگی‌های یک مصاحبه‌گر خوب عبارتند از:

راهنمای تاریخ شفاهی نیروی زمینی آمریکا(6)

توصیه می‌شود که مورخان نظامی برای ضبط مصاحبه‌های خود از ضبط‌صوت‌های رایج و متداول در دنیا یا ضبط‌های دیجیتالی استفاده کنند. بدین وسیله روند پیاده‌‌سازی مصاحبه‌ها و تبادل محصول نهایی بین دفاتر و دوایر تاریخ ارتش تسهیل خواهد شد. از نرم‌افزارهای تجاری برای ضبط‌های دیجیتالی و همچنین از میکروکاست استفاده نکنید. مرکز تاریخ نظامی فقط کاست‌های استاندارد و متداول در سطح دنیا را پیاده خواهد کرد.

راهنمای تاریخ شفاهی نیروی زمینی آمریکا(5)

برنامه مصاحبه پایان خدمت که در آئین‌نامه 5-870 نیروی زمینی از آن یاد شده است شامل مصاحبه با افراد ذیل می‌شود: رؤسای وزارتی و ستادی، فرماندهان قرارگاه اصلی، فرماندهان قرارگاه‌های تخصصی نیروی زمینی و یگان‌های قرارگاه‌های متحد نیروی زمینی، فرماندهان و معاونان فرماندهان مقر فرماندهی آموزش و دکترین نیروهای نظامی، فرماندهان و معاونان فرماندهان آموزشگاه و مرکز بهداری نیروی زمینی، فرماندهان یگان‌ها و لشکرها، و فرماندهان صحنه عملیات و قرارگاه‌های پشتیبانی یگان‌ها.

راهنمای تاریخ شفاهی نیروی زمینی آمریکا(4)

بعد از مصاحبه، نوبت به مدیریت محصول می‌رسد که مورخ باید کارهایی از قبیل خلاصه‌نویسی، پیاده‌سازی نوار، ویرایش، انتشار و بایگانی را انجام دهد. وظیفه مورخ زمانی به پایان می‌رسد که سایر مورخان نیز به اطلاعات ارائه‌شده در مصاحبه دسترسی داشته باشند.

راهنمای تاریخ شفاهی نیروی زمینی آمریکا(3)

مورخ پیش از مصاحبه باید از همراه داشتن تمام وسایل و تجهیزات مورد نیاز و سالم بودن آنها اطمینان یابد و طرز کار با هر یک را کاملاً یاد گرفته باشد تا در هنگام شروع مصاحبه به مشکلی برنخورد. اقلامی که مصاحبه‌گر برای انجام مصاحبه نیاز دارد بدین شرح است: ضبط صوت (مکانیکی یا دیجیتالی) به همراه میکروفون و سیم‌های رابط؛ آداپتور و سیم سیار؛ باتری؛ نوار صوتی یا دستگاه‌های حافظه‌دار؛ کاغذ و قلم؛ فهرست سؤالات؛ موافقت‌نامه دسترسی؛ و هر گونه اسناد مکمل مانند نقشه یا عکس.

راهنمای تاریخ شفاهی نیروی زمینی آمریکا(2)

مورخان نیروی زمینی چند نوع مصاحبه انجام می‌دهند که از روی نام هر یک می‌توان به موضوع و محتوای آنها پی برد: مانند مصاحبه زندگی‌نامه‌ای(1) (که گاهی اوقات مصاحبه دوران حرفه‌ای(2) نیز خوانده شده است)، مصاحبه موضوعی(3)، مصاحبه خروجی(4)، مصاحبه پایان خدمت و مصاحبه بعد از عملیات.(5)