مروری بر چالشهای مصاحبه خبری و مصاحبه تاریخ شفاهی
خبرنگاری که به یک کتاب تاریخ شفاهی، تیر خلاص زد!
اواخر دهه 90 شمسی، به پیشنهاد یکی از دوستان، یک پروژه تاریخ شفاهی را قبول کردم؛ بدون اینکه از عمق پیشنیازها، بایدها، نبایدها و چالشهای مصاحبه تاریخ شفاهی، اطلاع کافی داشته باشم. هفتهای یک مصاحبۀ یکساعته انجام میدادم و وقتی کار به اتمام میرسید، احساس میکردم میزان انرژی صرفشده، بیش از مصاحبههای خبری است و به آن راحتیها که فکر میکردم، پیش نمیرفت. از سوی دیگر، گرچه با مطالعه به سراغ راوی میرفتم، اما در پایان راه متوجه شدم به دلیل عمیق و دقیق نبودنِ پژوهش پیش از مصاحبه، چه بلایی بر سر سوژه آوردم!آیا تاریخ شفاهی، حرفِ آدمهای دیدهنشده است؟
به نظر میرسد زمانی که گفته میشود تاریخ شفاهی، تاریخ افراد دیده نشده است، باید به یک نکته ویژهای توجه شود. البته عمده افرادی که در رأس حکومتها بودهاند، تاریخنویس داشتهاند و معمولاً همه موارد پیرامونی آنها نوشته شده است. افرادی که مدیریت داشتند در زمان مسئولیتشان تریبون داشتند و حرفهایشان را بیان کردهاند؛ اما اگر در این میان ناگفتههایی وجود داشته باشد، کار مورخ شفاهی است که آن را از راوی دریافت و در قالب یک کار تاریخ شفاهی ارائه کند.نقدی بر تاریخ شفاهی فرماندهان جنگ؛
«پاسخ به پرسشها و ابهامات تاریخی به جای هویتبخشی فردی- سازمانی»
«تاریخ شفاهی فرماندهان» با این فرض نقد و بررسی میشود که در حوزه تاریخنگاری جنگ استفاده از این روش به اعتبار موضوع و مرجعیت فرماندهان، به «گونهای جدید» و رو به گسترش، با هدف تاریخنگاری جنگ، با تأکید بر نقش فرماندهان در خلق موقعیتها و جزئیات آن، روایت میشود. در عین حال هنوز تاریخ شفاهی فرماندهان، به معنای تولید دادههای تاریخی برای تاریخنگاری مستند و تکمیل فرایند تاریخنگاری آن نیست.آثار تاریخ شفاهی و مشکلات پیش رو-3
ویژگیهای مصاحبه شونده
یک مصاحبهشونده خوب، فردی است که در دسترس باشد. ویژگی در دسترس بودن هم یک ویژگی نسبی است؛ یعنی ممکن است مصاحبهشونده برای برخی از مصاحبهکنندگان در دسترس باشد و برای برخی دیگر خیر. از طرفی در دسترس بودن لزوماً به معنای امکان ملاقات حضوری نیست. بنا بر نوع مصاحبه، اگر حضوری باشد، در دسترس بودن به معنی ملاقات است. اگر نوع مصاحبه تلفنی، اینترنتی و... بود، منظور از در دسترس بودن این است که امکان ارتباط مصاحبهکننده با مصاحبهشونده فراهم باشد.میراثی بدون نظام حقوقی
تاریخ شفاهی که از طریق مصاحبههای هدفمند انجام میشود، بخشی از گذشته را حفظ و به نسلهای بعدی منتقل میکند و حاوی منابع مهمی برای پژوهشگران رشتههای مختلف علمی است. بسیاری از وقایع و اطلاعات دوره معاصر از طریق همین فایلهای صوتی و تصویری، ماندگار میشوند که بدون آنها امکان حفظ و انتقال به آینده را ندارند. مصاحبههای تاریخ شفاهی، در بسیاری از مواقع، موقعیتی منحصر به فرد دارند و حفظ و نشر آنها از جهات مختلف حائز اهمیت است؛ خصوصاً از آن رو که شاید...سه رهآورد تاریخ فرهنگی برای پژوهشگران جنگ
شاید این ادعا که مهمترین تأثیر تاریخ فرهنگی بر مطالعات جنگ، ساختارشکنی از مفهوم «تاریخ» و مفهوم «جنگ» بود ادعای گزافی نباشد. تاریخ فرهنگی در حقیقت، مفهوم جنگ و تاریخ جنگ را Deconstruct کرد. تاریخ فرهنگی به ما میگوید جنگ را منحصر به متنها، جلوهها و تجلیات افرادی که صرفاً در میدان نبرد بودند، نبینید، بلکه متن های مجاور آن را هم ببینید. از سوی دیگر تاریخ فرهنگی به ما میگوید جنگ فقط روایت رخدادها و وقایع و حتی تجربههای فردی فرماندهان، رزمندگان، جانبازان و اسیران نیست. نمادهایی که در جنگ و حتی پس از جنگ به وجود آمدند هم تاریخ دارند. اشیا هم تاریخ دارند.آثار تاریخ شفاهی و مشکلات پیش رو-1
سایت تاریخ شفاهی برای فهم بیشتر مشکلات تولید کتاب با موضوع تاریخ شفاهی یا خاطرات، با برخی صاحبنظران و دستاندرکاران گفتگوهای کوتاهی انجام داده است که ماحصل آن به صورت یادداشتهای کوتاه و در چند قسمت تقدیم خوانندگان خواهد شد. تعجیل در کارهای پژوهشی آفت بزرگی است، ولی در تاریخ شفاهی بیشتر به چشم میآید. این مشکل بیشتر به سفارشدهندگان پروژهها برمیگردد.تاریخ شفاهی؛ علم یا روش
علم را کوشش نظاممند با هدف رسیدن به نتایج قابل تجزیه و تحلیل و اندازهگیری میدانند و تاریخ را علم بررسی رویدادهای گذشته میخوانند. پرسش این است که تاریخ شفاهی که نسبتی عمیق با تاریخ دارد، از جنس علم است یا روشی پژوهشی ذیل علم تاریخ! برای رسیدن به پاسخ، بهتر است نگاهی به پیشینه تاریخ شفاهی انداخته شود. تاریخ شفاهی از دستاوردهای جدید پژوهش در تاریخ است که به شرح و شناسایی رویدادهای گذشته بر اساس نگاه، شنیده و عملکرد شاهدان و افراد مرتبط میپردازد.تبعات استفاده غلط از عنوانِ تاریخ شفاهی
اینکه خاطرات و مطالبی درباره یک شهید یا فرد خاص را در قالب کتابی منتشر کنند و نام آن را «تاریخ شفاهی شهید...» بگذارند، اگرچه کاری محترم و قابل ستایش است؛ اما تاریخ شفاهیِ آن فرد نیست. اساساً یک کتاب، حتی اگر از نظر محتوایی غنی و به لحاظ حرفهای وضعیت مطلوبی هم داشته باشد، به تنهایی نمیتواند تاریخ شفاهیِ آن فرد به شمار آید.کدام گزینه اولویت دارد؟
متن همراه با پرسش یا بدون پرسش
تاریخ شفاهی، همانگونه که بارها بیان شده است، حاصل گفتوگوی مسئلهمحور و هدفمند میان دو فرد است که یکی در مقام پرسش و دیگری در مقام پاسخ است. گاهی این سؤال مطرح است که متنِ برآمده از مصاحبه تاریخ شفاهی، باید در نهایتِ وفاداری به ساختار اولیه تنظیم و منتشر شود یا امکان برخی تغییرات مانند حذف سؤالات هست؟ پیش از پاسخ به این سوال بیان مقدمهای ضروریست. تاریخ شفاهی مانند کتابهای قدیمی تاریخ، خطابی نیست که مطالبی را سلسلهوار بیان کند و به نیازهای مخاطب و تأثیر متن بر ذهن و روان او توجه نداشته باشد.4
...
آخرین مطالب
پربازدیدها
100 سؤال/5
تاریخ شفاهی در پژوهشهای تاریخی منبعی دستاول است، زیرا از گفتوگو با افرادی به دست میآید که در رخدادها حضور داشته یا شاهد مستقیم آن بودهاند. این روش اطلاعاتی زنده، انسانی و بخشی از متن واقعی رویدادها ارائه میدهد که معمولاً در اسناد رسمی یافت نمیشود. بااینحال، چون روایتها بر حافظه و برداشت شخصی تکیه دارند، احتمال خطا، فراموشی یا سوگیری ذهنی وجود دارد.
